Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Hội chứng PTSD) là gì?

Sau biến cố lớn trong đời, không ít người phải đối diện với rối loạn căng thẳng sau sang chấn. Những cảm xúc tiêu cực, giấc mơ tái hiện quá khứ là điều không hiếm gặp. Tình trạng này âm thầm làm suy giảm sức khỏe tinh thần và chất lượng sống. Nhưng hội chứng PTSD có thể được nhận diện và điều trị nếu chúng ta hiểu rõ về nó.

Rối loạn căng thẳng sau sang chấn là gì?

Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (hay còn gọi là hội chứng PTSD) là tình trạng tâm lý xuất hiện sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến sự kiện kinh hoàng. Các sự kiện này có thể là tai nạn, thiên tai, bạo lực, mất mát đau thương. Dù sự kiện đã qua đi, nỗi sợ hãi vẫn đeo bám ảnh hưởng đến tâm lý và cuộc sống hàng ngày của người mắc.

Không phải ai cũng dễ dàng vượt qua các biến cố trong đời. Với người mắc PTSD, cơ thể vẫn duy trì trạng thái căng thẳng như đang đối mặt với mối nguy hiểm dù đang rất an toàn. Điều này khiến họ thường xuyên gặp ác mộng, hồi tưởng hoặc cố gắng tránh né mọi thứ liên quan đến sự kiện cũ.

PTSD không phân biệt độ tuổi hay giới tính, nhưng phụ nữ có nguy cơ mắc cao gấp đôi so với nam giới. Hội chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, thể chất, gây giảm sút chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ kịp thời thì người bệnh hoàn toàn vượt qua nỗi đau trong quá khứ.

Các loại rối loạn căng thẳng PTSD

PTSD không chỉ có một hình thái duy nhất, mà được chia thành nhiều loại với mức độ và biểu hiện khác nhau như sau:

1. PTSD không phức tạp

PTSD không phức tạp xảy ra sau một sự kiện chấn thương đơn lẻ và không đi kèm với các vấn đề tâm lý khác. Người mắc thường xuyên suy nghĩ về sự kiện đã xảy ra, né tránh những gì gợi nhớ đến nó, cảm thấy tâm trạng thay đổi thất thường. Dù ít phức tạp hơn, nhưng nó vẫn ảnh hưởng lớn đến cảm xúc và cách xử lý tình huống trong cuộc sống.

2. PTSD phức tạp (CPTSD)

PTSD phức tạp xuất hiện khi một người phải đối mặt với nhiều sự kiện chấn thương lặp đi lặp lại trong thời gian dài. Triệu chứng gồm hồi tưởng, lo lắng, có hành vi chống đối như gây hấn hoặc thường xuyên cảm thấy tiêu cực.

3. PTSD kèm theo

PTSD kèm theo đi chung với các vấn đề khác như trầm cảm, rối loạn lo âu, lạm dụng chất gây nghiện. Sự kết hợp này khiến người bệnh khó quản lý cảm xúc và cải thiện tình trạng tâm lý.

Nguyên nhân gây rối loạn căng thẳng sau sang chấn

Rối loạn căng thẳng sau sang chấ có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Nhận thức rõ hơn về cách thức tâm lý phản ứng trước chấn thương giúp chúng ta tạo ra giải pháp hỗ trợ cho những người đang gặp khó khăn.

• Sang chấn sau sự kiện nghiêm trọng: Đối mặt với sự kiện khủng khiếp như chiến tranh, tai nạn nghiêm trọng, nỗi đau đớn để lại vết thương tâm lý lâu dài và thường xuyên quay lại.
• Sự thay đổi trong cấu trúc não: Nghiên cứu cho thấy PTSD có liên quan đến thay đổi trong chức năng và hình thái của não, đặc biệt là ở hồi hải mã. Chính nó ảnh hưởng đến khả năng học hỏi và nhớ lại những ký ức quan trọng.
• Chứng kiến sự kiện đau thương: Dù không phải trực tiếp trải qua, nhưng chứng kiến tai nạn, bạo lực, thiên tai làm người chứng kiến cảm nhận được tổn thương.
• Tiếp xúc thường xuyên với sang chấn: Người làm trong các ngành nghề phải đối mặt với mất mát như bác sĩ, quân nhân, lính cứu hỏa dễ gặp phải sang chấn làm cho tinh thần suy sụp nếu không có sự hỗ trợ kịp thời.

Yếu tố nguy cơ mắc PTSD

Mỗi người phản ứng khác nhau khi đối mặt với sự kiện đau thương bởi các yếu tố nguy cơ sau đây có thể khiến một người dễ rơi vào rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD):

• Trải qua sự kiện sang chấn kéo dài hoặc cực kỳ nghiêm trọng
• Tiền sử gia đình, bản thân có người mắc rối loạn tâm lý như rối loạn lo âu, trầm cảm
• Công việc thường xuyên phải đối mặt với nguy hiểm, đau thương như bác sĩ, lính cứu hỏa
• Chấn thương xảy ra từ khi còn nhỏ như bị lạm dụng, chứng kiến bạo lực
• Cảm giác bất lực và sợ hãi tột độ trong khi sự kiện xảy ra
• Không nhận được sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè sau sự kiện đau thương
• Lạm dụng chất gây nghiện như rượu, ma túy để đối phó với cảm xúc
• Thiếu vắng chiến lược ứng phó lành mạnh để vượt qua sang chấn

Triệu chứng của hội chứng PTSD

Hội chứng PTSD có thể biểu hiện qua các nhóm triệu chứng chính, mỗi nhóm đều có những dấu hiệu rất khác biệt:

Ký ức xâm nhập:

• Những ký ức đau buồn tái diễn bất chợt
• Cảm giác như sự kiện xảy ra lại
• Gặp ác mộng về sự kiện đau thương
• Tăng nhịp tim, đổ mồ hôi khi nhớ lại sự kiện kinh hoàng đó
• Hồi tưởng sống động, cảm giác không thể thoát ra
• Tâm trạng căng thẳng khi nhìn thấy đồ vật gợi nhớ
• Mất kiểm soát về cảm xúc và cơ thể khi nhớ lại sự kiện

Né tránh:

• Tránh những địa điểm, hoạt động nhắc bản thân nhớ tới sự kiện
• Không muốn nghĩ hay nói về sự kiện đau buồn
• Né tránh những người liên quan đến ký ức đau thương
• Không dám đối diện với những cảm xúc liên quan
• Có cảm giác cô lập và xa cách người thân
• Mất hứng thú với những sở thích ngày xưa

Thay đổi tiêu cực trong suy nghĩ, tâm trạng:

• Có suy nghĩ tiêu cực về bản thân và người khác
• Cảm thấy vô vọng và có cảm giác tội lỗi
• Mất kết nối với bạn bè và gia đình
• Không thể nhớ các chi tiết quan trọng của sự kiện
• Mất đi niềm vui trong những hoạt động từng yêu thích
• Cảm giác không thể có những cảm xúc tích cực

Thay đổi về sự kích thích, phản ứng:

• Dễ cáu gắt, nổi giận
• Khó ngủ, mất giấc
• Có hành vi liều lĩnh, tự làm hại bản thân như đua xe, uống rượu lái xe
• Thường xuyên cảm thấy sợ hãi, lo lắng
• Thường cảm thấy căng thẳng về thể chất, mệt mỏi
• Tăng sự cảnh giác, khó tập trung

Chẩn đoán hội chứng PTSD

Bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá hội chứng dựa trên các triệu chứng, tiền sử bệnh kết hợp với các phương pháp kiểm tra lâm sàng để xác định mức độ tác động của bệnh. Đồng thời tiến hành trao đổi trực tiếp với bệnh nhân, hỏi về các triệu chứng cùng những thay đổi trong tâm trạng và hành vi.

Việc chẩn đoán có thể khó khăn vì không có xét nghiệm đặc hiệu, nhưng sẽ sử dụng các công cụ đáng tin cậy để giúp xác định tình trạng này. Trong đó, bác sĩ sẽ tham khảo các tiêu chí chẩn đoán PTSD theo DSM – 5 – TR, cụ thể:

• Ít nhất một triệu chứng xâm nhập (hồi tưởng, ác mộng)
• Ít nhất một triệu chứng tránh né (tránh các tình huống liên quan đến sự kiện sang chấn)
• Ít nhất 2 triệu chứng về suy nghĩ và tâm trạng (cảm giác tội lỗi, buồn bã)
• Ít nhất 2 triệu chứng kích thích và phản ứng (dễ giật mình, cáu gắt)

Ngoài ra, các bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra thể chất gồm kiểm tra huyết áp, nhịp tim và sức khỏe tổng thể. Nếu cần, các xét nghiệm cận lâm sàng như xét nghiệm máu cũng có thể được yêu cầu để loại trừ các bệnh lý khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự.

Cách điều trị rối loạn căng thẳng sau sang chấn

Điều trị rối loạn căng thẳng sau sang chấn tập trung làm giảm bớt các triệu chứng và giúp người bệnh cải thiện cuộc sống. Một số người có thể hồi phục tự nhiên nhưng cũng có nhiều trường hợp cần đến sự hỗ trợ chuyên nghiệp để phục hồi hoàn toàn.

Việc điều trị sớm mang lại cơ hội hồi phục tốt hơn. Các phương pháp như liệu pháp tâm lý và thuốc giúp người bệnh đối phó với tác động của sự kiện chấn thương, hướng đến một cuộc sống ổn định hơn.

1. Dùng thuốc điều trị

Thuốc là một phần quan trọng giúp giảm bớt các triệu chứng khó chịu và hỗ trợ người bệnh ổn định cảm xúc cũng như cải thiện chất lượng cuộc sống.

• Thuốc chống trầm cảm SSRI (Sertraline – Zoloft): Sertraline làm giảm triệu chứng trầm cảm, rối loạn lo âu. Nó còn giúp ổn định tâm lý và hỗ trợ người bệnh đối phó với căng thẳng hàng ngày.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng: Amitriptyline giúp cải thiện giấc ngủ và giảm căng thẳng cho những người cần hỗ trợ về mặt giấc ngủ và cảm giác lo lắng kéo dài.
• Thuốc chống lo âu: Clonidine là một loại thuốc thường dùng để giúp giảm lo âu và điều chỉnh cơn kích động. Thuốc này có tác dụng điều hòa nhịp tim và hỗ trợ người bệnh thư giãn hơn trong những tình huống căng thẳng.
• Thuốc điều trị ác mộng: Thuốc Prazosin là loại giúp ngăn ngừa cơn ác mộng – triệu chứng phổ biến trong PTSD. Nó giúp người bệnh có giấc ngủ ngon và yên tĩnh hơn, giảm bớt nỗi lo lắng trong giấc mơ.

Trước khi bắt đầu sử dụng thuốc, cần chú ý một số điều quan trọng để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất:

• Đảm bảo sử dụng thuốc đúng theo chỉ dẫn của bác sĩ
• Không tự ý ngưng thuốc khi chưa có chỉ định từ bác sĩ
• Theo dõi tác dụng phụ khi sử dụng như buồn nôn, mờ mắt, táo bón
• Thông báo ngay nếu cảm thấy có triệu chứng cai thuốc khi giảm liều
• Kiên nhẫn trong suốt quá trình điều trị để đạt hiệu quả lâu dài

2. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý hiện nay được xem là phương pháp giúp người bệnh vượt qua chứng rối loạn tâm lý như PTSD hữu ích. Bệnh nhân sẽ học cách đối diện và xử lý nỗi đau từ ký ức sang chấn, dần phục hồi. Đồng thời, các liệu pháp tâm lý làm thay đổi suy nghĩ và cảm xúc, mang lại hy vọng cho người bệnh trong quá trình chữa lành.

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): Thông qua việc hiểu rõ cách thức suy nghĩ của bản thân, người bệnh học cách đối mặt với sợ hãi bằng liệu pháp này vô cùng hiệu quả.
• Giải mẫn cảm và tái xử lý chuyển động mắt (EMDR): Giúp người bệnh xử lý ký ức sang chấn tiêu cực qua sự kết hợp chuyển động mắt với hồi tưởng lại các sự kiện đau thương.
• Liệu pháp tiếp xúc kéo dài: Cho phép người bệnh đối mặt trực tiếp với ký ức và tình huống gây lo âu trong môi trường an toàn. Qua đó, bệnh nhân giảm dần sự sợ hãi và nâng cao khả năng đối phó.
• Liệu pháp gia đình: Giúp toàn bộ gia đình hiểu và hỗ trợ người mắc PTSD trong quá trình trị liệu. Cùng với đó là khuyến khích các thành viên đồng hành cùng nhau để giảm bớt gánh nặng tâm lý.
• Liệu pháp nhóm: Tạo cơ hội cho người bệnh giao lưu và chia sẻ với những người đã trải qua sự kiện sang chấn tương tự. Từ đó, mọi người nhận ra rằng họ không đơn độc và có thể học hỏi từ những người có cùng cảnh ngộ.

Cách phòng ngừa rối loạn PTSD

Sau một sự kiện đau thương, cảm xúc sẽ trở nên hỗn loạn và khó kiểm soát. Tuy nhiên, việc chăm sóc tinh thần và điều chỉnh cảm xúc kịp thời là chìa khóa để ngăn ngừa nguy cơ rơi vào rối loạn căng thẳng sau sang chấn.

• Tham gia các hoạt động yêu thích để tránh hồi tưởng về sự kiện đau buồn
• Chia sẻ cảm xúc với những người biết lắng nghe, không phán xét
• Duy trì tập thể dục đều đặn, đặc biệt thực hiện các bộ môn như yoga hoặc thiền
• Thực hiện thường xuyên chế độ ăn uống lành mạnh và ngủ đủ giấc mỗi ngày
• Tuyệt đối tránh xa rượu bia và các chất kích thích để không làm trầm trọng hơn cảm xúc tiêu cực
• Học cách nhìn nhận bản thân thật tích cực khi vượt qua khó khăn
• Tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, tham gia các nhóm hỗ trợ
• Khi cần hãy tìm đến bác sĩ tâm lý để được tư vấn và điều trị kịp thời

Mỗi người đều có quyền được sống hạnh phúc và lành mạnh, dù phải đối diện với bao khó khăn đi chăng nữa. Vì vậy, hiểu về rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là cách để chúng ta chủ động bảo vệ sức khỏe tinh thần cho bản thân và những người xung quanh.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD) và điều cần biết
• Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD): Triệu chứng và phác đồ điều trị
• Rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm: Triệu chứng và điều trị

Nguồn tham khảo:

• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9545-post-traumatic-stress-disorder-ptsd
• https://www.psychiatry.org/patients-families/ptsd/what-is-ptsd
• https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/post-traumatic-stress-disorder-ptsd/symptoms/