Trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc: Nguyên nhân và cách xử lý

Trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc không chỉ là những hành động bướng bỉnh mà là tiếng kêu cứu không lời từ sâu thẳm tâm hồn. Chúng ta không thể chỉ nhìn vào hành vi bên ngoài mà cần học cách lắng nghe, thấu hiểu những cảm xúc chất chứa phía sau mỗi tiếng khóc, mỗi cái ôm siết hay ánh mắt hoảng loạn của trẻ.

Trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc – Biểu hiện cần được thấu hiểu

Hành vi la hét, quấy khóc ở trẻ tự kỷ là một vấn đề khiến nhiều gia đình đau đầu. Đây không chỉ là những tiếng khóc thông thường mà thường đi kèm với các biểu hiện phức tạp, phản ánh những khó khăn sâu xa trong thế giới nội tâm của trẻ.

Trẻ tự kỷ có thể gào khóc không ngừng, đôi khi kéo dài hàng giờ mà không rõ lý do. Một số bé tự làm đau bản thân như đập đầu vào tường, cào cấu cơ thể hoặc ném đồ đạc lung tung. Có trẻ lại sợ hãi quá mức, co người lại khi nghe tiếng động lớn hoặc ánh sáng chói. Tăng động cũng là một đặc điểm thường thấy ở trẻ bị bệnh tự kỷ khi các chạy nhảy không ngừng, không thể ngồi yên dù chỉ vài phút.

Khác với trẻ bình thường khóc vì đói, buồn ngủ hay giận dỗi, hành vi trẻ tự kỷ la hét và quấy khóc thường không có nguyên nhân rõ ràng nhưng khó dỗ dành. Trẻ bình thường có thể dừng khóc khi được đáp ứng nhu cầu, nhưng trẻ tự kỷ lại không ngừng la hét ngay cả khi mọi thứ dường như ổn thỏa. Điều này xuất phát từ cách bộ não trẻ xử lý thông tin khác biệt, khiến cảm xúc của trẻ dễ bùng nổ và khó kiểm soát.

Khi gia đình không nhận ra đây là dấu hiệu cầu cứu của trẻ tự kỷ, họ dễ rơi vào kiệt sức và căng thẳng. Những tiếng la hét không dứt có thể khiến cha mẹ cảm thấy bất lực, thậm chí tạo khoảng cách với con. Về lâu dài, nếu không can thiệp kịp thời, trẻ có nguy cơ thu mình lại, trở nên xa cách với thế giới xung quanh, làm giảm hiệu quả của các phương pháp hỗ trợ sau này.

Để khắc phục, bước đầu tiên là cha mẹ cần hiểu rõ tại sao trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc. Chỉ khi tìm ra gốc rễ vấn đề, phụ huynh và người chăm sóc mới có thể hỗ trợ bé một cách hiệu quả.

Nguyên nhân trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc

Hành vi la hét, quấy khóc của trẻ tự kỷ không phải ngẫu nhiên mà bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là những nguyên nhân chính:

1. Do rối loạn cảm giác

Trẻ tự kỷ thường gặp vấn đề trong việc xử lý thông tin từ giác quan. Một số trẻ quá nhạy cảm với ánh sáng, âm thanh, mùi hương hoặc cảm giác chạm, trong khi số khác lại kém nhạy, gần như không phản ứng.

Ví dụ: Tiếng máy hút bụi đối với chúng ta chỉ là âm thanh bình thường nhưng với trẻ tự kỷ, nó có thể “đau” như ai đó hét thẳng vào tai. Sự quá tải giác quan này khiến trẻ hoảng loạn và bộc phát bằng cách la hét hoặc quấy khóc.

2. Không thể diễn đạt nhu cầu

Nhiều trẻ tự kỷ không nói được hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp. Khi không thể bày tỏ cảm giác đói, buồn ngủ, khó chịu hay muốn được ôm, trẻ dùng la hét như cách “nói” duy nhất.

Chẳng hạn, một đứa trẻ khát nước nhưng không biết chỉ vào cốc, sẽ gào lên để thu hút sự chú ý, dù người lớn không hiểu trẻ đang cần gì.

3. Thay đổi thói quen hoặc môi trường

Trẻ tự kỷ thường thích sự ổn định và gắn bó với thói quen cố định. Một thay đổi nhỏ như giờ ăn bị xáo trộn, người lạ đến nhà hay chuyển sang phòng mới có thể khiến trẻ hoảng sợ. Sự mất kiểm soát này làm trẻ tự kỷ không kiểm soát cảm xúc, dẫn đến những cơn quấy khóc dữ dội.

4. Căng thẳng, lo âu nội sinh

Ở trẻ tự kỷ, não bộ – đặc biệt là vùng kiểm soát cảm xúc thường hoạt động quá nhạy. Điều này khiến trẻ dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, lo lắng ngay cả khi không có lý do rõ ràng từ bên ngoài. Chỉ một tiếng động bất ngờ, ánh nhìn lạ hay đơn giản là cảm giác bất an mơ hồ trong lòng cũng có thể khiến trẻ cảm thấy như đang gặp nguy hiểm. Khi đó, trẻ phản ứng bằng cách la hét, quấy khóc hoặc có những hành vi mất kiểm soát như một cách để “chống đỡ” với nỗi lo bên trong mình.

5. Do phương pháp giáo dục hoặc môi trường không phù hợp

Đôi khi, người lớn vô tình góp phần làm trẻ tự kỷ quấy khóc, la hét nhiều hơn. Việc áp đặt, trừng phạt hoặc thiếu kiên nhẫn có thể khiến trẻ cảm thấy bị đe dọa.

Ví dụ, việc ép trẻ ngồi yên khi bé đang quá tải giác quan không chỉ vô ích mà còn làm tình trạng thêm tồi tệ. Một số hành vi trẻ tự kỷ bắt nguồn từ việc bị hiểu sai và đối xử không đúng cách.

Làm gì khi trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc?

Khi đối diện với một trẻ đang gào khóc, quằn quại hay bất ngờ bùng nổ cảm xúc, nhiều phụ huynh có thể cảm thấy bất lực, hoang mang, thậm chí đau lòng. Nhưng những hành vi đó không phải để “thử thách” người lớn mà là một dạng giao tiếp đặc biệt. Nếu ta phản ứng đúng cách, trẻ sẽ dần học được những cách bày tỏ tích cực hơn.

Dưới đây là một số phương pháp xử lý khi trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc:

1. Xác định lý do khiến trẻ tự kỷ quấy khóc, la hét

Hành vi la hét, quấy khóc của trẻ tự kỷ không phải là điều ngẫu nhiên hay vô nghĩa. Đằng sau mỗi tiếng hét hay giọt nước mắt là một thông điệp mà trẻ muốn gửi gắm nhưng vì hạn chế trong khả năng giao tiếp, trẻ không thể diễn đạt bằng lời.

Việc đầu tiên mà cha mẹ hoặc người chăm sóc cần làm là trở thành một “thám tử” cảm xúc, quan sát kỹ lưỡng để tìm ra nguyên nhân gốc rễ. Có thể trẻ đang bị quá tải bởi môi trường xung quanh hay đơn giản chỉ là một nhu cầu cơ bản chưa được đáp ứng. Hiểu được điều này không chỉ giúp bạn xử lý tình huống hiệu quả hơn mà còn xây dựng sự kết nối sâu sắc hơn với trẻ.

Vậy làm thế nào để nhận diện đúng nguyên nhân trẻ tự kỷ hay quấy khóc, la hét? Dưới đây là cách thực hiện:

• Quan sát bối cảnh: Trẻ bắt đầu la hét khi nào? Có yếu tố nào thay đổi không (âm thanh, người lạ, thay đổi thói quen)?
• Ghi chú lại các dấu hiệu trước khi trẻ bùng nổ (cử chỉ, ánh mắt, âm thanh nhỏ) để dự đoán và can thiệp sớm.

2. Tạo không gian an toàn và giảm kích thích

Trẻ tự kỷ thường nhạy cảm hơn với thế giới xung quanh so với những đứa trẻ khác. Một tiếng động lớn, ánh đèn chói hay đám đông có thể khiến trẻ cảm thấy như bị “tấn công” bởi hàng loạt kích thích mà trẻ không thể xử lý. Việc la hét hay quấy khóc có thể là dấu hiệu bé đang cố gắng thoát khỏi sự quá tải này.

Vì vậy, việc tạo ra một không gian an toàn, yên tĩnh không chỉ giúp trẻ bình tĩnh lại mà còn mang đến cảm giác được bảo vệ, che chở. Đây là bước quan trọng để giảm bớt áp lực cho cả trẻ và người chăm sóc.

Cách thực hiện:

• Đưa trẻ đến một góc yên tĩnh, ít ánh sáng và tiếng ồn. Có thể chuẩn bị sẵn “góc bình yên” với gối, chăn mềm hoặc đồ chơi yêu thích của trẻ.
• Tắt bớt đèn, giảm âm thanh (TV, nhạc lớn), hoặc đeo tai nghe chống ồn cho trẻ nếu trẻ nhạy cảm với tiếng động.
• Ở bên trẻ nhưng không ép buộc bé phải nói hay phản ứng ngay. Hãy để trẻ có thời gian tự điều chỉnh.

3. Giao tiếp đơn giản và rõ ràng với trẻ

Với trẻ tự kỷ, giao tiếp là một thử thách lớn, đặc biệt trong những khoảnh khắc cảm xúc dâng trào. Khi trẻ la hét hay quấy khóc, những câu nói dài dòng hay phức tạp từ người lớn có thể khiến trẻ càng thêm bối rối và căng thẳng.

Điều trẻ cần lúc này là sự rõ ràng, nhẹ nhàng và dễ hiểu để cảm thấy được lắng nghe và thấu hiểu. Phương pháp giao tiếp đơn giản không chỉ giúp trẻ bình tĩnh mà còn là cầu nối để bạn bước vào thế giới nội tâm của trẻ.

Cách thực hiện:

• Sử dụng câu ngắn, giọng nhẹ nhàng: “Con mệt à? Đi nghỉ nhé.”
• Kết hợp cử chỉ hoặc hình ảnh minh họa (nếu trẻ quen với hệ thống giao tiếp bằng hình – PECS). Ví dụ: Chỉ vào hình nước nếu nghi trẻ khát.
• Tránh hỏi quá nhiều hoặc la mắng vì điều này có thể khiến trẻ hoảng loạn hơn.

4. Dùng kỹ thuật phân tâm và chuyển hướng

Khi trẻ tự kỷ hay la hét hay quấy khóc, việc cố gắng ngăn chặn ngay lập tức đôi khi không mang lại kết quả, thậm chí còn làm tình hình tệ hơn. Thay vì đối đầu trực tiếp với cảm xúc của trẻ, bạn có thể thử một cách tiếp cận khéo léo hơn là đánh lạc hướng.

Bằng cách chuyển sự chú ý của trẻ sang một hoạt động khác, bạn không chỉ giúp trẻ quên đi nỗi khó chịu mà còn tạo cơ hội để trẻ tham gia vào điều gì đó tích cực hơn. Đây là một chiến lược đơn giản nhưng hiệu quả, đòi hỏi sự sáng tạo và linh hoạt từ người chăm sóc.

Cách thực hiện:

• Đưa cho trẻ một món đồ chơi yêu thích hoặc vật dụng mang lại cảm giác thoải mái (như quả bóng mềm, vòng xoay).
• Mời trẻ tham gia hoạt động đơn giản: vẽ tranh, xếp khối, hoặc nghe một bài hát nhẹ nhàng mà trẻ thích.
• Nếu trẻ phản ứng tốt với nước, có thể cho trẻ nghịch nước trong chậu nhỏ (dưới sự giám sát).

5. Dạy trẻ cách tự điều chỉnh cảm xúc

Dù việc hỗ trợ trẻ trong lúc la hét, quấy khóc là cần thiết, mục tiêu lâu dài vẫn là giúp trẻ tự mình kiểm soát cảm xúc. Trẻ tự kỷ thường không tự nhiên học được cách xử lý căng thẳng như những đứa trẻ khác nhưng điều đó không có nghĩa là trẻ không thể học.

Bằng cách trang bị cho trẻ những kỹ năng đơn giản, bạn đang trao cho trẻ công cụ để đối mặt với thế giới theo cách độc lập hơn. Đây là quá trình đòi hỏi thời gian và sự kiên nhẫn, nhưng kết quả sẽ rất xứng đáng.

Cách thực hiện:

• Tập cho trẻ kỹ thuật hít thở: Hướng dẫn trẻ hít sâu bằng mũi, giữ 3 giây, rồi thở ra bằng miệng. Có thể biến thành trò chơi như “thổi bóng bay tưởng tượng”.
• Dùng bảng cảm xúc: Dạy trẻ chỉ vào hình mặt cười, mặt buồn để diễn tả cảm giác thay vì la hét.
• Thưởng khi trẻ bình tĩnh: Khen ngợi hoặc cho trẻ một phần thưởng nhỏ (như sticker) khi trẻ tự ngừng khóc mà không cần ép buộc.

6. Giữ bình tĩnh và kiên nhẫn

Khi đối mặt với một đứa trẻ tự kỷ đang la hét không ngừng, không ít cha mẹ hay người chăm sóc cảm thấy bất lực, thậm chí mất kiểm soát. Nhưng bạn cần nhớ rằng, cảm xúc của bạn có sức ảnh hưởng lớn đến bé.

Nếu bạn hoảng loạn hay nổi giận, trẻ có thể cảm nhận được và trở nên kích động hơn. Giữ bình tĩnh không chỉ là cách bảo vệ sức khỏe tinh thần của chính bạn mà còn là tấm gương để trẻ học cách đối phó với khó khăn.

Dưới đây là những gợi ý để bạn duy trì sự điềm tĩnh trong những tình huống căng thẳng nhất.

• Hít thở sâu để giữ tâm trạng ổn định trước khi tiếp cận trẻ.
• Tránh trừng phạt hoặc hét lại, vì điều này có thể làm trẻ sợ hãi và hành vi lặp lại nhiều hơn.
• Tự nhắc nhở rằng la hét là cách trẻ giao tiếp, không phải cố ý chống đối.

7. Tìm sự hỗ trợ chuyên môn nếu cần

Dù bạn có cố gắng đến đâu, đôi khi những nỗ lực cá nhân vẫn chưa đủ để giải quyết tình trạng la hét, quấy khóc kéo dài của trẻ tự kỷ. Điều này không phải là thất bại mà là dấu hiệu cho thấy bạn cần sự hỗ trợ từ những người có chuyên môn.

Các chuyên gia tâm lý, nhà trị liệu hành vi có thể mang đến góc nhìn sâu hơn và những phương pháp được cá nhân hóa cho trẻ. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ vì đó là cách bạn đầu tư cho tương lai của trẻ.

Một số phương pháp trị liệu có thể hiệu quả đối với trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc:

• Phương pháp can thiệp hành vi ABA (Applied Behavior Analysis): Phân tích và điều chỉnh hành vi có hệ thống.
• Trị liệu ngôn ngữ – giao tiếp: Giúp trẻ cải thiện khả năng nói hoặc giao tiếp phi ngôn ngữ.
• Trị liệu cảm giác: Dành cho trẻ quá nhạy hoặc kém nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, chạm…
• Âm nhạc trị liệu, chơi trị liệu: Giúp trẻ thư giãn và thể hiện cảm xúc qua trò chơi, âm thanh.

*Lưu ý:

• Mỗi trẻ tự kỷ là một cá nhân riêng biệt, không có phương pháp nào phù hợp tuyệt đối với tất cả. Hãy thử nghiệm và điều chỉnh dựa trên phản ứng của trẻ.
• Luôn ghi nhận sự tiến bộ nhỏ của trẻ, dù chỉ là vài giây bình tĩnh hơn so với trước. Điều này giúp bạn và trẻ có thêm động lực.

Lời khuyên dành cho cha mẹ có trẻ tự kỷ hay quấy khóc, la hét

Làm cha mẹ của một đứa trẻ đặc biệt là một hành trình không dễ dàng. Sẽ có những ngày bạn thấy mình kiệt sức, rơi nước mắt vì bất lực hoặc cô đơn giữa bao ánh nhìn không thấu hiểu từ xã hội. Nhưng xin hãy nhớ: bạn không đơn độc.

Bạn không cần phải trở thành một “chuyên gia” để giúp con – bạn chỉ cần là một người kiên nhẫn, luôn sẵn sàng học hỏi và đồng hành. Mỗi ngày, khi bạn lắng nghe con nhiều hơn một chút, hiểu con sâu hơn một chút, bạn đã đang tạo ra sự khác biệt.

Dưới đây là một số cách để bạn tiếp thêm sức mạnh cho chính mình khi chăm sóc trẻ bị tự kỷ hay la hét, quấy khóc:

• Kết nối cộng đồng: Tham gia nhóm phụ huynh, hội thảo, hoặc gặp gỡ các chuyên gia để học thêm cách hỗ trợ trẻ.
• Chăm sóc cảm xúc bản thân: Khi bạn ổn, con mới có chỗ dựa vững chắc.
• Ghi nhận những bước tiến nhỏ: Mỗi lần con chịu chỉ vào thứ mình muốn hay ngừng khóc sớm hơn hôm trước – đều là một chiến thắng.
• Trao đổi với thầy cô và người thân: Họ có thể cùng bạn xây dựng một môi trường thống nhất, nhất quán cho trẻ.

Trẻ tự kỷ hay la hét, quấy khóc không phải vì hư hỏng mà vì các em đang cố gắng giao tiếp trong thế giới mà mình chưa thể diễn đạt bằng lời. Khi chúng ta hiểu được nguyên nhân đằng sau những cảm xúc ấy, cách phản ứng cũng sẽ thay đổi – nhẹ nhàng hơn, kiên nhẫn hơn và đúng cách hơn. Mỗi sự thấu cảm của bạn hôm nay sẽ là nền tảng cho sự ổn định và phát triển của bé trong tương lai.

Có thể bạn quan tâm

• Trẻ tự kỷ khó ngủ: Nguyên nhân và cách khắc phục
• Trẻ tự kỷ có hay cười? Làm sao nhận biết chính xác
• Những khó khăn của trẻ tự kỷ trong sinh hoạt & biện pháp hỗ trợ