Hội chứng Savant là gì? Những thông tin cần biết

Hội chứng Savant là một hiện tượng kỳ lạ trong y học và khoa học thần kinh, xảy ra khi một số người sở hữu những khả năng phi thường dù gặp khó khăn trong phát triển nhận thức. Những cá nhân mắc hội chứng này có thể ghi nhớ chi tiết một cách đáng kinh ngạc, chơi nhạc xuất sắc dù chưa từng học bài bản hay thực hiện các phép tính phức tạp trong vài giây. 

Hội chứng Savant là gì?

Hội chứng Savant còn được gọi là hội chứng bác học hay hội chứng thiên tài. Đây là một tình trạng hiếm gặp, trong đó một cá nhân biểu hiện tài năng đặc biệt trong các lĩnh vực như toán học, âm nhạc, nghệ thuật hoặc trí nhớ. Tuy nhiên, họ thường có khuyết tật về nhận thức hoặc phát triển, chẳng hạn như rối loạn phổ tự kỷ (ASD) hay tổn thương não.

Thuật ngữ “Savant” xuất phát từ tiếng Pháp, nghĩa là “học giả” hoặc “người thông thái”.  Cụm từ này được bác sĩ John Langdon Down sử dụng lần đầu vào năm 1887 để mô tả những bệnh nhân có khả năng đặc biệt dù bị hạn chế về trí tuệ.

Theo thống kê, tỷ lệ người mắc hội chứng Savant chỉ chiếm khoảng 1/1.000.000 trong dân số chung. Tuy nhiên, ở những người mắc rối loạn phổ tự kỷ (ASD), tỷ lệ này cao hơn đáng kể, khoảng 10% có dấu hiệu của hội chứng. Đặc biệt, nam giới có xu hướng mắc hội chứng bác học nhiều hơn nữ giới với tỷ lệ chênh lệch khoảng 6:1.

Dù hiếm gặp nhưng hội chứng Savant đã thu hút sự quan tâm rất lớn từ giới khoa học, đặt ra nhiều câu hỏi về tiềm năng chưa được khai thác của bộ não con người.

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng Savant

Các nhà khoa học đã xác định một số yếu tố có thể góp phần vào sự hình thành hội chứng Savant như:

• Di truyền học: Một số nghiên cứu cho thấy hội chứng Savant có thể liên quan đến các yếu tố di truyền, đặc biệt là ở những người mắc rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Điều này gợi ý rằng có thể tồn tại các gen đóng vai trò trong sự phát triển của hội chứng.
• Tổn thương não: Chấn thương hoặc tổn thương ở bán cầu não trái, đặc biệt là khu vực kiểm soát ngôn ngữ và tư duy logic, có thể kích hoạt sự phát triển vượt trội của bán cầu não phải – nơi xử lý hình ảnh, âm thanh và trí nhớ không gian.
• Mức testosterone cao trong thai kỳ: Nhiều nghiên cứu đã phát hiện ra mối liên hệ giữa nồng độ testosterone cao trong thai kỳ và nguy cơ phát triển rối loạn phổ tự kỷ (ASD) cũng như hội chứng Savant. Cụ thể, testosterone được cho là có thể ức chế sản xuất hormone oxytocin – một hormone giúp con người thích nghi với xã hội, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội và giao tiếp.
• Sự phát triển bất thường của hệ thần kinh: Rối loạn trong quá trình hình thành và kết nối các tế bào thần kinh ở não bộ có thể dẫn đến sự phát triển bất đối xứng giữa các vùng não, tạo ra khả năng đặc biệt trong một số lĩnh vực.
• Mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh: Sự thay đổi trong hoạt động của dopamine, serotonin và glutamate có thể đóng vai trò trong việc hình thành hội chứng Savant.
• Tiền sử mắc bệnh thần kinh: Một số trường hợp phát triển hội chứng Savant sau khi mắc các bệnh về thần kinh như tự kỷ hoặc sa sút trí tuệ.

Nhìn chung, hội chứng Savant là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và các thay đổi trong cấu trúc cũng như hoạt động của não bộ. Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu, nguyên nhân chính xác dẫn đến hội chứng này vẫn còn là một bí ẩn cần được khám phá thêm.

Bộ não của người mắc hội chứng Savant hoạt động như thế nào?

Bộ não của người mắc hội chứng Savant có cách thức hoạt động khác biệt so với người bình thường. Dưới đây là những cơ chế giúp lý giải hiện tượng này:

• Cơ chế bù trừ của não bộ: Khi một phần của não bị tổn thương hoặc suy giảm chức năng, các vùng khác có thể phát triển mạnh hơn để thay thế. Điều này lý giải vì sao nhiều người mắc hội chứng Savant có tổn thương ở bán cầu não trái nhưng lại thể hiện khả năng vượt trội ở bán cầu não phải – khu vực liên quan đến nghệ thuật, trí nhớ hình ảnh và âm thanh.
• Hoạt động não không điển hình: Những người mắc hội chứng bác học thường có sự tập trung cao bất thường ở các vùng não chuyên biệt, chẳng hạn như khu vực xử lý trí nhớ, âm nhạc hoặc khả năng hình ảnh không gian. Đây có thể là nguyên nhân giúp họ thực hiện những phép tính phức tạp trong đầu hoặc tái hiện chính xác các cảnh vật chỉ sau một lần nhìn thoáng qua.
• Sự kích thích của vùng não phải: Tổn thương ở vỏ não trước trái có thể làm giảm sự kiểm soát của não bộ đối với một số chức năng, dẫn đến việc vùng não phải hoạt động mạnh mẽ hơn. Điều này giúp tăng cường khả năng xử lý hình ảnh và âm thanh, từ đó tạo ra những kỹ năng đặc biệt như hội họa chi tiết, trí nhớ siêu phàm hoặc khả năng cảm thụ âm nhạc thiên bẩm.
• Kết nối thần kinh bất thường: Người mắc hội chứng Savant có số lượng kết nối thần kinh cao hơn bình thường ở một số khu vực nhất định, giúp họ tiếp nhận và xử lý thông tin nhanh chóng và chính xác hơn. Chính sự sắp xếp đặc biệt này có thể là yếu tố giúp họ phát triển những kỹ năng xuất chúng mà người bình thường không có.

Biểu hiện của hội chứng Savant

Hội chứng Savant không chỉ thể hiện qua những tài năng đặc biệt mà còn đi kèm với những đặc điểm nhận thức, hành vi và cách tương tác xã hội khác thường. Những biểu hiện này có thể ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người mắc hội chứng, tạo ra cả lợi thế lẫn thách thức. Dưới đây là một số triệu chứng phổ biến:

• Hạn chế trong giao tiếp xã hội: Nhiều người mắc hội chứng Savant gặp khó khăn trong việc hiểu và duy trì các mối quan hệ, thể hiện cảm xúc hoặc giao tiếp bằng lời nói. Điều này đặc biệt phổ biến ở những người có liên quan đến rối loạn phổ tự kỷ (ASD).
• Sở thích ám ảnh và tập trung cao độ: Bệnh nhân thường có xu hướng bị ám ảnh với một lĩnh vực nhất định, dành hàng giờ nghiên cứu hoặc thực hành mà không thấy chán.
• Thói quen lặp lại và sự cứng nhắc: Người mắc hội chứng bác học có xu hướng duy trì các thói quen cố định và cảm thấy khó chịu nếu môi trường hoặc lịch trình thay đổi.
• Nhận thức chi tiết nhưng thiếu tổng quát: Họ chú ý đến từng chi tiết nhỏ nhưng đôi khi không hiểu được bức tranh toàn cảnh hoặc ý nghĩa chung của sự việc.
• Khó khăn trong kỹ năng vận động: Một số người mắc hội chứng Savant gặp vấn đề trong việc phối hợp động tác, dẫn đến kỹ năng vận động kém phát triển.
• Nhạy cảm hoặc kém nhạy cảm với kích thích bên ngoài: Nhiều trường hợp có thể phản ứng mạnh mẽ với ánh sáng, âm thanh, mùi hương hoặc tiếp xúc vật lý. Trong khi đó, một số người lại ít nhận thức về đau đớn hoặc thay đổi môi trường xung quanh.

Những biểu hiện này không xuất hiện ở tất cả người mắc hội chứng Savant và mức độ ảnh hưởng cũng khác nhau tùy từng cá nhân.

Các loại hội chứng Savant

Hội chứng Savant có thể được chia thành nhiều loại khác nhau dựa trên mức độ tài năng và cách thức mà các kỹ năng đặc biệt xuất hiện. Dưới đây là ba dạng chính của hội chứng này:

1. Savant bẩm sinh (Congenital Savant)

• Xuất hiện từ khi sinh ra hoặc trong những năm đầu đời.
• Các kỹ năng đặc biệt phát triển tự nhiên mà không cần tác động bên ngoài.
• Thường đi kèm với rối loạn phổ tự kỷ (ASD) hoặc các khiếm khuyết phát triển.

2. Savant mắc phải (Acquired Savant Syndrome)

• Phát triển sau một chấn thương não, đột quỵ hoặc bệnh lý thần kinh.
• Đối tượng mắc bệnh là người bình thường, không có dấu hiệu Savant từ trước bỗng xuất hiện kỹ năng phi thường trong một lĩnh vực nào đó như âm nhạc, hội họa hoặc toán học.
• Cơ chế này được cho là do tổn thương ở một phần não, dẫn đến sự kích hoạt mạnh mẽ của các khu vực khác.

3. Savant thiên tài (Prodigious Savant)

• Là dạng hiếm nhất, khi một người có khả năng đặc biệt vượt xa cả những chuyên gia trong lĩnh vực đó.
• Những người này có thể biểu diễn những kỹ năng phi thường mà người bình thường không thể đạt được ngay cả sau nhiều năm luyện tập.
• Thường đi kèm với một số dạng hạn chế về phát triển nhận thức.

Mặc dù có sự khác biệt về cách thức xuất hiện, cả ba loại hội chứng Savant đều cho thấy khả năng tiềm ẩn đặc biệt của não bộ con người.

Các khả năng đặc biệt của người mắc hội chứng Savant

Những người mắc hội chứng Savant thường thể hiện khả năng phi thường trong một hoặc nhiều lĩnh vực. Các kỹ năng này xuất hiện tự nhiên mà không cần trải qua quá trình rèn luyện bài bản.

• Khả năng ghi nhớ siêu việt: Nhớ chính xác các con số, dữ kiện lịch sử, bản đồ hoặc thậm chí toàn bộ nội dung của một cuốn sách chỉ sau một lần đọc.
• Tính toán nhanh hơn máy tính: Có thể thực hiện các phép tính phức tạp trong đầu mà không cần dùng công cụ hỗ trợ, bao gồm tính toán ngày trong tuần của bất kỳ ngày nào trong lịch sử.
• Khả năng âm nhạc thiên bẩm: Chơi nhạc cụ xuất sắc dù chưa từng học qua, có thể nghe và tái hiện chính xác một bản nhạc chỉ sau một lần nghe.
• Kỹ năng hội họa và điêu khắc đặc biệt: Vẽ hoặc chạm khắc các chi tiết cực kỳ chính xác chỉ dựa vào trí nhớ, đôi khi tái hiện cảnh vật như một bức ảnh chụp.
• Khả năng ngôn ngữ đặc biệt: Học và ghi nhớ nhiều ngôn ngữ khác nhau một cách nhanh chóng, ngay cả những ngôn ngữ phức tạp.
• Nhận thức không gian xuất sắc: Xây dựng mô hình 3D trong đầu, tái hiện lại kiến trúc hoặc cấu trúc vật thể một cách chi tiết mà không cần tham khảo bản vẽ.

Những trường hợp mắc hội chứng Savant nổi tiếng thế giới

Dưới đây là một số trường hợp mắc hội chứng Savant sở hữu những tài năng đặc biệt, nổi tiếng thế giới:

• Kim Peek: Sinh năm 1951, Kim Peek được biết đến với biệt danh “Người mưa” (Rain Man) và là nguồn cảm hứng cho bộ phim cùng tên. Ông có khả năng đọc và ghi nhớ hơn 12.000 cuốn sách, bao gồm các lĩnh vực như lịch sử, văn học và địa lý. Dù vậy, ông mắc chứng tật đầu nhỏ và cấu trúc kết nối hai bán cầu não.
• Daniel Tammet: Sinh năm 1979 tại Anh Quốc, Daniel Tammet là một nhà văn và nhà ngôn ngữ học có khả năng thực hiện các phép tính phức tạp trong đầu, thông thạo hơn 10 ngôn ngữ. Ông nổi tiếng với việc đọc thuộc lòng 22.514 chữ số của số Pi trong hơn 5 giờ.

• Stephen Wiltshire: Sinh năm 1974 tại London, Stephen Wiltshire là một nghệ sĩ kiến trúc nổi tiếng với khả năng vẽ toàn cảnh thành phố chi tiết chỉ sau một lần nhìn từ trên cao. Ông đã thực hiện nhiều tác phẩm ấn tượng về các thành phố lớn trên thế giới. ​
• Alonzo Clemons: Ông sinh năm 1958 tại Colorado, Mỹ. Alonzo Clemons bị chấn thương não khi còn nhỏ, dẫn đến khuyết tật phát triển. Tuy nhiên, ông có khả năng điêu khắc động vật chi tiết và chính xác mà không cần qua đào tạo, chỉ cần nhìn thoáng qua hình ảnh.
• Tony DeBlois: Sinh năm 1974 tại Massachusetts – Mỹ, Tony DeBlois bị mù và mắc chứng tự kỷ từ khi sinh ra. Ông là một nhạc sĩ tài năng, có thể chơi hơn 20 nhạc cụ và thuộc lòng hơn 8.000 bài hát dù chưa từng được đào tạo chính quy.

Những trường hợp trên minh chứng cho khả năng phi thường của con người, ngay cả khi đối mặt với những thách thức về phát triển (thể chất, trí tuệ, thần kinh) hoặc sức khỏe.​

Chẩn đoán hội chứng Savant

Hội chứng Savant không có tiêu chuẩn chẩn đoán chính thức, nhưng thường được xác định thông qua:

• Đánh giá lâm sàng: Bác sĩ quan sát khả năng đặc biệt của bệnh nhân và xem xét các dấu hiệu đi kèm như rối loạn phát triển thần kinh (tự kỷ, chậm phát triển).
• Kiểm tra thần kinh và tâm lý: Các bài test về trí nhớ, tư duy, khả năng toán học, nghệ thuật hoặc ngôn ngữ để đánh giá mức độ tài năng so với người bình thường.
• Quét não (fMRI, EEG): Giúp xác định sự khác biệt trong hoạt động não bộ, đặc biệt ở vùng liên quan đến trí nhớ, tư duy hình ảnh hoặc âm thanh.

Việc chẩn đoán chủ yếu nhằm hiểu rõ khả năng của người mắc và hỗ trợ họ phát huy thế mạnh trong cuộc sống.

Phương pháp điều trị hội chứng Savant

Hiện không có phương pháp điều trị cụ thể cho hội chứng Savant vì đây không phải là bệnh lý cần chữa trị. Các liệu pháp hỗ trợ chủ yếu tập trung vào việc khắc phục các khó khăn trong giao tiếp, kỹ năng xã hội và khả năng tự lập, giúp họ hòa nhập tốt hơn với cộng đồng.

Trị liệu hành vi

• Liệu pháp phân tích hành vi ứng dụng (ABA – Applied Behavior Analysis): Hỗ trợ người mắc Savant, đặc biệt là những người có rối loạn phổ tự kỷ (ASD) cải thiện kỹ năng xã hội, giao tiếp và hành vi.
• Trị liệu nhận thức hành vi (CBT – Cognitive Behavioral Therapy): Giúp điều chỉnh những suy nghĩ tiêu cực, hỗ trợ kiểm soát cảm xúc và hành vi trong giao tiếp hàng ngày.
• Huấn luyện kỹ năng xã hội: Hướng dẫn người mắc Savant cách tương tác với người khác, duy trì hội thoại, thể hiện cảm xúc và xử lý tình huống xã hội một cách tự nhiên hơn.

Kích thích não bộ

Một số nghiên cứu đã thử nghiệm các phương pháp kích thích não để tăng cường hoặc khai thác tối đa khả năng đặc biệt của người mắc hội chứng Savant, bao gồm:

• Kích thích từ xuyên sọ (TMS – Transcranial Magnetic Stimulation): Dùng từ trường tác động lên vùng não liên quan đến nhận thức và sáng tạo, giúp tối ưu hóa khả năng tư duy và ghi nhớ. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng TMS có thể kích thích khả năng ghi nhớ và tư duy logic ở những người có tiềm năng đặc biệt.
• Liệu pháp âm nhạc: Âm nhạc có thể giúp người mắc hội chứng Savant rèn luyện trí nhớ, cảm xúc và khả năng tương tác xã hội, đặc biệt đối với những người có khả năng âm nhạc thiên bẩm.

Giáo dục cá nhân hóa

• Phương pháp giảng dạy phù hợp: Xây dựng chương trình học riêng biệt, kết hợp giữa đào tạo kỹ năng xã hội và phát triển tài năng của người mắc hội chứng Savant.
• Ứng dụng công nghệ hỗ trợ: Sử dụng phần mềm học tập, công nghệ thực tế ảo (VR) hoặc trí tuệ nhân tạo (AI) để tối ưu hóa việc tiếp cận kiến thức và phát triển kỹ năng.
• Đào tạo kỹ năng nghề nghiệp: Giúp người mắc Savant tìm được công việc phù hợp với khả năng của họ, giúp họ phát huy tài năng trong cuộc sống thực tế.

Hỗ trợ y tế và tâm lý

• Kiểm soát căng thẳng và lo âu: Người mắc hội chứng Savant (đặc biệt là những người có ASD) có thể gặp vấn đề về căng thẳng hoặc lo âu khi tương tác xã hội. Việc hỗ trợ tâm lý có thể giúp họ quản lý tốt hơn các tình huống áp lực.
• Sử dụng thuốc (nếu cần thiết): Mặc dù không có thuốc đặc trị hội chứng Savant, nhưng một số người mắc có thể cần hỗ trợ bằng thuốc để điều chỉnh rối loạn lo âu, rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) hoặc các vấn đề liên quan đến giấc ngủ.

Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng

• Tạo môi trường thân thiện: Gia đình và xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người mắc hội chứng Savant phát triển tài năng mà không cảm thấy bị cô lập.
• Xây dựng lộ trình phát triển dài hạn: Hỗ trợ người mắc Savant tìm được hướng đi phù hợp để họ có thể đóng góp giá trị cho xã hội thay vì bị giới hạn bởi những khó khăn trong cuộc sống hàng ngày.

Hội chứng Savant không phải là một rối loạn cần điều trị mà là một hiện tượng đặc biệt về khả năng nhận thức. Việc can thiệp chủ yếu nhằm hỗ trợ người mắc phát huy tối đa tiềm năng, đồng thời cải thiện kỹ năng xã hội và khả năng hòa nhập cộng đồng. Các phương pháp như trị liệu hành vi, kích thích não bộ, giáo dục cá nhân hóa và hỗ trợ tâm lý đều có thể giúp họ sống độc lập và tận dụng tài năng một cách tốt nhất.

Có thể bạn quan tâm

• Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Hội chứng PTSD) là gì?
• Tìm hiểu hội chứng tự ngược đãi bản thân (Self Harm)
• Hội chứng ADHD – Tăng động giảm chú ý ở trẻ và hướng can thiệp