Trẻ tăng động giảm chú ý, chậm nói và các biện pháp can thiệp

Tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ là một dạng rối loạn phát triển liên quan đến bộ não, lúc này não bộ bị khiếm khuyết gây ra tình trạng gián đoạn các khả năng giao tiếp, vận động, hành vi. Khi mắc hội chứng này, trẻ thường có những triệu chứng bất bình thường như hành động thái quá, rối loạn cảm xúc, chậm nói. Việc nắm rõ các nguyên nhân, triệu chứng bệnh sẽ giúp quá trình điều trị, cải thiện tình trạng bệnh cho trẻ hiệu quả hơn.

Khái niệm trẻ tăng động giảm chú ý, chậm nói

Tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ là hội chứng rối loạn phát triển tâm thần thường gặp và phổ biến hiện nay. Bệnh đang có xu hướng tăng lên, theo số liệu thống kê thì cứ 11 trẻ trong độ tuổi từ 4 đến 17 tuổi sẽ có có 1 trẻ gặp hội chứng này. Bé trai có khả năng mắc bệnh cao hơn bé gái gấp 2 lần, có đến 50% tình trạng trẻ tăng động giảm chú ý thường kéo dài các biểu hiện cho đến khi trẻ đến độ tuổi trưởng thành.

Đặc trưng của hội chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói là trẻ thường có những hành động thái quá, hoạt động liên tục không mệt mỏi, không ngừng nghỉ, lối suy nghĩ bồng bột, kém tập trung, khó kiềm chế cảm xúc.

Khi gặp phải chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói nếu không được phát hiện, thăm khám và can thiệp kịp thời đúng cách có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến tính cách, tâm lý, khả năng giao tiếp, hành vi vận động, cuộc sống hàng ngày của trẻ trong tương lai.

Phân loại tăng động giảm chú ý ở trẻ

Qua nhiều nghiên cứu thì tình trạng tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ có thể xảy ra ở mọi độ tuổi, đặc biệt là từ 3 – 11 tuổi. Hội chứng này được chia thành 3 dạng chính đó là: Dạng hiếu động quá mức; Dạng giảm chú ý và dạng kết hợp, cụ thể:

• Dạng hiếu động quá mức: Ở dạng này trẻ thường thiên về các hoạt động và biểu hiện bốc đồng và hiếu động quá mức chẳng hạn như tay chân cử động liên tục không biết mệt mỏi và không thể ngừng nghỉ; Trẻ thường hành động không suy nghĩ, hấp tấp, vội vàng, thích chen ngang, phá đám và bất cẩn trong mọi việc.
• Dạng giảm chú ý: Khi gặp phải dạng này, trẻ thường thiếu tập trung, giảm chú ý, khả năng ghi nhớ kém, thiếu khả năng thích nghi với hoàn cảnh; Rất dễ bị phân tâm, chỉ một tiếng động rất nhỏ cũng đủ để gây sự chú ý cho trẻ; Con trẻ thường gặp khó khăn trong mọi việc, dễ bỏ cuộc, không chú ý lắng nghe những gì người khác nói.
• Dạng kết hợp: Đây được xem là dạng tăng động giảm chú ý thường gặp nhất ở trẻ, khi mắc hội chứng này sẽ kết hợp đồng thời cả những biểu hiện hiếu động quá mức, bốc đồng và thiếu chú ý tập trung.

Trẻ tăng động giảm chú ý có những biểu hiện cụ thể nào?

Có rất nhiều bậc phụ huynh cho rằng tăng động và hiếu động là giống nhau, chính vì vậy cần phân biệt trẻ tăng động và hiếu động chính xác để từ đó biết cách can thiệp phù hợp.

Theo các chuyên gia thì tăng động là một rối loạn phát triển tâm thần do bộ não bị khiếm khuyết gây ra, hội chứng này khiến cho trẻ gặp rất nhiều khó khăn trong việc giao tiếp, vận động, ngôn ngữ, hành vi, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng đời sống hàng ngày cũng như việc học tập của trẻ.

Còn hiếu động lại là một dạng phát triển tâm lý rất bình thường ở trẻ, những đứa trẻ này thường rất thông minh, lanh lợi, chỉ hơi nghịch ngợm, quậy phá, nhưng không hề gây ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của con.

Khi mắc hội chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói con trẻ thường có những dấu hiệu, triệu chứng bất thường điển hình sau:

Trẻ hiếu động quá mức:

• Trẻ tăng động giảm chú ý thường hiếu động thái quá, hoạt động liên tục không ngừng nghỉ, đặc biệt trẻ không biết mệt.
• Mặc dù được người lớn yêu cầu ngồi im lặng nhưng trẻ vẫn tiếp tục quậy phá, ồn ào, không nghe lời.
• Leo trèo khắp mọi nơi mà không sợ hãi có thể leo lên bàn ghế, tầng cao, cửa sổ, lan can mà không nhận thức được sự nguy hiểm đang rình rập.

Hấp tấp trong mọi việc:

Hầu như trẻ mắc hội chứng rối loạn tăng động giảm chú ý thường có bản tính nóng vội, bất cẩn, hấp tấp và bồng bột trong mọi vấn đề, chẳng hạn như:

• Thích la hét, quậy phá, phá đám bạn bè đang chơi đùa hoặc khi người lớn đang nói chuyện.
• Khi người khác nói chưa hết câu nhưng trẻ đã xen vào trả lời và nói những gì mình thích chứ không cần chờ đến lượt.
• Trong mọi việc như học tập, vui chơi, sinh hoạt ở lớp, ở nhà trẻ thường rất dễ mắc lỗi và bỏ ngang giữa chừng nếu như không có hứng thú.

Thiếu tập trung, giảm chú ý, ghi nhớ kém:

• Trẻ tăng động giảm chú ý thường có khả năng chú ý kém, không chịu ngồi yên lắng nghe những gì người lớn nói, hiếm khi trẻ có thể hoàn thành được một công việc trọn vẹn.
• Không chú ý đến những gì người lớn hướng dẫn, sau khi được yêu cầu thực hiện lại trẻ thường không biết cách làm.
• Khả năng ghi nhớ rất kém, trong một số trường hợp trẻ vẫn lắng nghe lời nói của cha mẹ, giáo viên, nhưng chỉ sau một vài phút là trẻ đã quên hết.
• Vì khả năng ghi nhớ kém nên các công việc được bố mẹ giao hoặc bài tập thường ngày giáo viên giao trẻ thường không nhớ để thực hiện. Sau khi học lại quên bài, dễ để quên và mất đồ.
• Con trẻ rất dễ phân tâm, chỉ với một âm thanh nhỏ trẻ cũng có thể phát hiện ra và theo dõi, mặc dù đang học hoặc thực hiện bất kỳ một vấn đề gì.
• Mặc dù trẻ không hề kém thông minh nhưng kết quả học tập nhận được lại rất kém, thấp hơn hẳn so với các bạn đồng trang lứa.
• Vì không tập trung chú ý, trí nhớ kém nên trẻ thường gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức thực hiện các hoạt động yêu cầu và khó có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Một trong những triệu chứng điển hình khi gặp phải tình trạng tăng động giảm chú ý đó chính là trẻ chậm phát triển ngôn ngữ với những đặc trưng như:

• Trẻ vẫn nói được bình thường, khi bước vào độ tuổi tập nói trẻ vẫn phát âm rõ ràng, nhưng chỉ nói nhiều ở giai đoạn đầu, còn về sau khả năng nói của trẻ giảm dần, ít nói và chậm lại.
• Vốn ngôn ngữ của trẻ thường hạn hẹp hơn so với các trẻ cùng độ tuổi, thích quậy phá nhưng lại ngại giao tiếp với mọi người xung quanh.
• Khi nói chuyện trẻ rất khó diễn đạt bằng lời, phát âm không rõ từ ngữ, có thể nói ngọng, nhiều lúc nói không rõ nghĩa nên người nghe không hiểu được vấn đề.

Khó kiềm chế cảm xúc của bản thân:

Trẻ gặp hội chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói thường rất khó kiểm soát được cảm xúc của bản thân, có những hành động vượt quá giới hạn như:

• Rất dễ giận dữ, nổi nóng, la hét, khó chịu với những người xung quanh.
• Vì không kiềm chế được bản thân nên rất bốc đồng, dễ xảy ra xô xát với bạn bè cùng chơi, đánh bạn, giật tóc, cào cấu cả những người lớn, thậm chí là cả cha mẹ và người thân.
• Với tính cách và những hành động này nên trẻ thường bị bạn bè xa lánh, không thích chơi, trở nên đơn độc, chơi một mình.

Trẻ bị rối loạn giấc ngủ:

Trẻ tăng động giảm chú ý, chậm nói thường rất dễ phân tâm, nhạy cảm với mọi âm thanh. Vì vậy, trẻ thường gặp các rối loạn về giấc ngủ vào ban đêm như:

• Khó đi vào giấc ngủ, trẻ hay trằn trọc, khó chịu, mất ngủ, bực bội trong người, thậm chí la hét.
• Ngủ không ngon giấc, thường tỉnh dậy nửa đêm bất chợt và khóc nhưng cha mẹ không rõ nguyên nhân.
• Sáng hôm sau thức dậy trẻ thường lờ đờ mệt mỏi, đau đầu, tinh thần không minh mẫn, phấn chấn.
• Tình trạng này kéo dài khiến con trẻ thường xuyên trong trạng thái tinh thần bất ổn, suy nhược cơ thể, suy dinh dưỡng.

Khả năng thích nghi kém:

Khả năng thích nghi, làm quen của những trẻ tăng động giảm chú ý, chậm nói rất kém chẳng hạn như:

• Trẻ không thích đi ngủ đúng giờ, khi bị ép buộc thực hiện thì trẻ rất khó chịu, bực bội.
• Việc đi học sớm hoặc đúng giờ cũng khiến trẻ tức giận, chán nản, có hành vi chống đối vì trẻ thường thích tự do, làm những điều mình muốn.

Trẻ tăng động giảm chú ý, chậm nói nguyên nhân do đâu?

Cho đến hiện tại thì vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính gây nên chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ. Tuy nhiên, qua nhiều công trình nghiên cứu thì các chuyên gia nhận thấy rằng hội chứng bệnh này không chỉ do một nguyên nhân duy nhất mà do rất nhiều yếu tố kết hợp lại.

Dưới đây là một số yếu tố dẫn đến tình trạng tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ:

• Gen di truyền: Xác suất di truyền bệnh rất cao cho trẻ nếu như những trường hợp trẻ có người thân trong gia đình mắc hội chứng tăng động giảm chú ý hoặc các chứng bệnh có liên quan đến não bộ, tâm thần.
• Mắc các bệnh lý: Nguy cơ bị rối loạn tăng động giảm chú ý, chậm nói tăng lên ở những trẻ gặp các bệnh lý như bị chấn thương sọ não do trong quá trình sinh con của người mẹ, do trong cuộc sống hàng ngày gặp tai nạn ngoài ý muốn; Trẻ sinh non thiếu tháng, suy dinh dưỡng nhẹ cân cũng rất dễ mắc hội chứng này.
• Quá trình mang thai: Khi mang thai, người mẹ có những hoạt động không lành mạnh như thường xuyên dùng chất kích thích, hút thuốc lá, uống rượu bia, ăn uống thiếu chất thì thai nhi trong bụng mẹ sau khi sinh ra sẽ gặp những vấn đề tiêu cực liên quan đến trí não chẳng hạn như trẻ chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ, tự kỷ, tăng động giảm chú ý.
• Các yếu tố bên ngoài: Trẻ sinh ra không được sự yêu thương, chăm sóc của cha mẹ mà ngược lại bị bỏ bê, không quan quan tâm sẽ khiến tinh thần trẻ bất ổn, hoang mang. Trẻ thường xuyên tiếp xúc với điện thoại, máy tính, xem các nội dung không phù hợp như bạo lực, máu me. Tất cả những yếu tố này đều có thể khiến con gặp phải các rối loạn về não bộ, bao gồm chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói.

Biện pháp can thiệp chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ

Trẻ gặp phải hội chứng tăng động giảm chú ý tuy mức độ nguy hiểm của bệnh không cao, nhưng nếu không được can thiệp sớm có thể gây ra một số hệ lụy như không theo kịp bạn bè cùng trang lứa, kết quả học tập kém, tinh thần không minh mẫn, bị mọi người xa lánh, sống đơn độc, tự ti có thể dẫn đến trầm cảm, tự kỷ. Thường xuyên có xu hướng bạo lực với mọi người, khi lớn lên tạo thành thói quen trẻ rất dễ đổ đốn, hư hỏng.

Cho đến hiện tại vẫn chưa có một phương pháp nào có thể chữa khỏi hẳn chứng rối loạn tăng động giảm chú. Mục đích của việc điều trị là giúp con trẻ kiểm soát được cảm xúc, hành vi của mình. Đồng thời ghi nhớ, giao tiếp, trao đổi với mọi người xung quanh được dễ dàng hơn. Khi lớn lên trẻ có thể tự lập, sống hòa nhập được với cộng đồng.

Rối loạn tăng động giảm chú ý, chậm nói có nhiều dạng riêng biệt và mức độ bệnh nặng nhẹ khác nhau. Vì vậy, các chuyên gia cần căn cứ vào kết quả chẩn đoán và thăm khám để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Hiện nay, để điều trị hội chứng tăng động giảm chú ý ở trẻ thường có những lựa chọn cơ bản sau:

1. Giáo dục hành vi cho trẻ

Trẻ mắc hội chứng này thường có những hành vi lệch lạc, vì vậy giáo dục hành vi cho trẻ tăng động giảm chú ý là một trong những phương pháp cần thiết và được khuyến khích, ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên cần được hỗ trợ giáo dục từ cả phía nhà trường và tại nhà thì mới giúp trẻ cải thiện các triệu chứng theo hướng tích cực.

Cha mẹ và giáo viên có thể giáo dục, hướng dẫn trẻ qua các hoạt động cơ bản như:

• Tại nhà cha mẹ nên lập cho con một thời gian biểu cụ thể, bao gồm thời gian thức dậy, ăn uống, đi học, vui chơi, đi ngủ. Mỗi nhiệm vụ sẽ tương ứng với một thời gian nhất định. Thực hiện liên tục và lặp đi lặp lại như vậy sẽ giúp trẻ tạo thói quen tốt, biết sắp xếp, tổ chức công việc.
• Khuyến khích con trẻ thường xuyên rèn luyện thể dục thể thao và các hoạt động ngoài trời để có cơ hội tiếp xúc với mọi người, kết giao bạn bè, học tính chờ đợi, kiên nhẫn.
• Tuyệt đối không được la mắng con khi trẻ làm sai một điều gì đó, mà ngược lại cần kiên nhẫn hướng dẫn, chỉ dạy, khích lệ và giành cho con những lời khen ngợi để con cảm thấy được yên tâm, có động lực cố gắng.
• Nên dành nhiều thời gian cho con trẻ, cùng tâm sự, đọc sách, chia sẻ để con thấu hiểu và cảm nhận được tình cảm yêu thương và hình thành nhân cách tốt đẹp.
• Cha mẹ nên chọn cho con những môi trường học tập phù hợp như trường giáo dục đặc biệt, trung tâm giáo dục chuyên biệt để con vừa được học vừa được điều trị bệnh.
• Ở trên lớp giáo viên nên xếp cho trẻ một chỗ ngồi thích hợp, sao cho con ít bị phân tâm bởi các yếu tố bên ngoài. Đồng thời, chia sẻ và khuyên các trẻ trong lớp không nên chê cười, trêu chọc bạn vì khiến bạn tự ti, nổi nóng dễ xảy ra bạo lực.

2. Liệu pháp hóa dược

Chưa có thuốc đặc trị đối với hội chứng tăng động giảm chú ý, chậm nói ở trẻ. Việc sử dụng thuốc chỉ để làm giảm các triệu chứng như hung hăng, tăng động quá mức, không kiểm soát được hành vi, cảm xúc, rối loạn giấc ngủ.

Điều trị bằng thuốc Tây y thường gây ra nhiều tác dụng phụ không tốt cho trẻ như dị ứng ngứa ngáy, đau đầu khó chịu, tiêu chảy. Tuy nhiên, đối với những trường hợp bệnh nặng thì các bác sĩ sẽ xem xét và kê đơn thuốc.

Ba nhóm thuốc thuốc chính được bác sĩ kê đơn trong điều trị chứng tăng động giảm chú ý ở trẻ đó là:

• Nhóm thuốc kích thích: Nhóm này được sử dụng phổ biến nhất, thuốc có công dụng tăng chất dẫn truyền thần kinh, giúp trẻ tập trung chú ý, giảm bớt các triệu chứng tăng động, bốc đồng quá mức. Trường hợp trẻ không thích hợp với thuốc, thuốc không có tác dụng thì bác sĩ sẽ chuyển hướng kê đơn khác phù hợp.
• Nhóm thuốc không kích thích: Thuốc có tác dụng giúp trẻ giảm được sự kích động thái quá, kiểm soát cảm xúc và hành vi của mình.
• Thuốc chống trầm cảm: Trường hợp trẻ tăng động giảm chú ý đồng thời bị trầm cảm, mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ thì bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng nhóm thuốc này. Các thành phần trong thuốc sẽ giúp trẻ kiểm soát được những cảm xúc, sự kích động tạm thời.

Hỗ trợ điều trị qua chế độ ăn uống

Việc thay đổi chế độ ăn uống có thể giúp quá trình điều trị chứng rối loạn tăng động giảm chú ý ở trẻ tiến triển theo hướng tích cực. Cha mẹ nên nắm rõ những thực phẩm nào nên ăn và nên kiêng cho trẻ để giúp con cải thiện bệnh tốt hơn, cụ thể:

• Bổ sung nhiều thực phẩm chứa thành phần Protein, Omega3, Kẽm, Sắt, đặc biệt rau xanh, hoa quả tươi là không thể thiếu. Nên thay đổi cách chế biến các món ăn để tránh cảm giác chán ăn cho trẻ.
• Hạn chế cho trẻ ăn các thực phẩm chứa nhiều đường, đồ ngọt, nước ngọt có ga, đồ chiên, đồ ăn chế biến sẵn, vì chúng sẽ gây ức chế quá trình hoạt động của não bộ khiến trẻ mất ngủ, khó ngủ.
• Ngoài vấn đề ăn uống thì cha mẹ nên cho trẻ ngủ đúng giờ giấc, hạn chế tiếp xúc với các thiết bị điện tử, khuyến khích con trẻ nên hoạt động thể chất lành mạnh mỗi ngày.

Tăng động giảm chú ý là một rối loạn phổ biến và các triệu chứng có thể theo trẻ đến suốt đời. Cho đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có một loại thuốc đặc trị nào có thể chữa dứt điểm 100% hội chứng này. Do đó, nếu cha mẹ thấy con có những dấu hiệu nghi ngờ bệnh thì nên đưa trẻ thăm khám ngay.

Việc phát hiện và có phương pháp can thiệp đúng đắn có thể giúp con cải thiện và khắc phục hơn 80% các rối loạn về hành vi, ngôn ngữ, giao tiếp. Sau này lớn lên trẻ sẽ có thể sống tự lập và hòa nhập với cuộc sống xã hội một cách bình thường.

Một số thông tin hữu ích khác:

• Trẻ đi nhón chân và chậm nói: Biểu hiện này có đáng lo?
• Khi nào nên cho trẻ đi khám chậm nói? Khám ở đâu tốt?
• Các tật về phát triển vận động ở trẻ và những thông tin cần biết
• Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ: Biểu hiện và cách khắc phục