Loạn thần do ma túy: Dấu hiệu, hậu quả và cách điều trị

Loạn thần do ma túy không chỉ là một vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là một thách thức lớn đối với cộng đồng và xã hội. Việc hiểu rõ nguyên nhân, các triệu chứng và tìm kiếm phương pháp điều trị hiệu quả là chìa khóa để giảm thiểu những tác động tiêu cực do tình trạng này gây ra.

Loạn thần do ma túy là gì?

Loạn thần do ma túy là một rối loạn tâm thần xảy ra sau khi sử dụng các chất kích thích gây ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, dẫn đến những thay đổi nghiêm trọng trong nhận thức và cảm xúc của người dùng. Trạng thái này thường được đặc trưng bởi các triệu chứng như hoang tưởng, ảo giác và rối loạn suy nghĩ, khiến người bệnh mất khả năng phân biệt giữa thực tế và không thực.

Nhiều loại ma túy có thể gây loạn thần. Khi các chất này tác động lên hệ thần kinh trung ương, chúng có thể gây kích thích quá mức làm rối loạn hoạt động bình thường của não, từ đó dẫn đến các biểu hiện của loạn thần do ma túy.

Loạn thần do ma túy có thể gây ra các hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, việc điều trị kịp thời và hiệu quả là cần thiết. Phương pháp khắc phục có sự phối hợp giữa các biện pháp y tế chuyên nghiệp, bao gồm liệu pháp dược phẩm để kiểm soát triệu chứng cùng liệu pháp tâm lý nhằm khôi phục chức năng xã hội và tâm lý cho người bệnh.

Các loại ma túy gây loại thần

Các loại ma túy có khả năng gây ra loạn thần không chỉ đa dạng về chủng loại mà tác động lên não bộ và tâm lý người dùng theo những cách thức phức tạp. Thường gặp nhất là những loại sau:

• Amphetamine 

Amphetamine (phổ biến là Methamphetamine – ma túy đá) là một chất kích thích mạnh mẽ, làm tăng hoạt động của hệ thần kinh trung ương, dẫn đến tăng cường cảm giác tỉnh táo, năng lượng và sự tự tin. Tuy nhiên, khi sử dụng liều cao hoặc lạm dụng trong thời gian dài, nó có thể gây ra ảo giác và hoang tưởng nghiêm trọng.

Cùng với đó, người bị loạn thần do ma túy đá còn thường xuyên có cảm giác bị theo dõi hoặc bị hại. Cuối cùng là sự sụp đổ nghiêm trọng về thể chất và tinh thần khi tác dụng của thuốc giảm bớt.

Theo nghiên cứu, có khoảng 40% người sử dụng methamphetamine kéo dài có nguy cơ phát triển các triệu chứng loạn thần. Điều này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa lạm dụng ma túy và sự xuất hiện của rối loạn tâm thần.

• Cocaine

Cocaine làm tăng lượng dopamine trong não, gây ra cảm giác phấn khích cực độ ngắn hạn. Tuy nhiên, nó cũng có thể gây paranoia và hoang tưởng, đặc biệt khi sử dụng trong một khoảng thời gian dài hoặc với liều lượng cao.

Người dùng thường cảm thấy mình có năng lực phi thường và không thể bị tổn thương. Nhưng rất nhanh chóng, họ có thể chuyển sang trạng thái lo lắng, bất an và hoang tưởng rằng mình bị người khác hãm hại.

• LSD (Lysergic Acid Diethylamide)

LSD là một trong những chất gây ảo giác mạnh nhất, gây thay đổi đáng kể trong cảm giác, nhận thức và những trải nghiệm thần kinh. Chất này thay đổi cách người dùng nhận thức thế giới xung quanh, gây ra các hình ảnh, âm thanh và cảm giác không tồn tại.

Loạn thần do ma túy LSD thường kèm theo các trải nghiệm ảo giác cực kỳ sinh động, có thể là dễ chịu hoặc vô cùng đáng sợ tùy thuộc vào tâm lý và môi trường xung quanh của người dùng.

• Cannabis (Cần sa)

Khi dùng ở liều cao hoặc đối với những người có sẵn sự nhạy cảm với THC (hoạt chất chính trong cần sa), cần sa có thể gây ra loạn thần cấp tính. Tình trạng này khiến người bệnh xuất hiện ảo giác, ngôn ngữ kém mạch lạc, có cảm giác tách biệt khỏi thực tế hoặc bị kiểm soát bởi các lực lượng bên ngoài.

Mỗi loại ma túy tác động đến người dùng một cách khác nhau. Do vậy, mức độ nghiêm trọng của loạn thần do ma túy cũng tùy thuộc vào liều lượng, phương thức sử dụng và tình trạng sức khỏe tâm thần tổng thể của bệnh nhân.

Dấu hiệu loạn thần do ma túy

Loạn thần do ma túy biểu hiện qua nhiều triệu chứng rõ ràng, thường xuất hiện trong hoặc sau khi sử dụng chất kích thích. Dưới đây là các dấu hiệu chính:

– Ảo giác:

• Ảo thanh: Người bệnh có thể nghe thấy những tiếng nói hoặc âm thanh không có thật, chẳng hạn như tiếng người nói chuyện, tiếng nhạc hoặc tiếng động lạ.
• Ảo thị: Họ nhìn thấy hình ảnh hoặc cảnh vật không tồn tại, có thể là hình ảnh động hoặc tĩnh, đơn giản hoặc phức tạp.
• Ảo xúc: Cảm giác giống như có côn trùng bò trên da hoặc cảm giác châm chích, bỏng rát mà không có nguyên nhân vật lý.

– Hoang tưởng:

• Hoang tưởng bị hại: Người bệnh tin rằng họ đang bị theo dõi, rình rập hoặc có người âm mưu hại mình.
• Hoang tưởng quyền lực: Niềm tin rằng mình có những khả năng đặc biệt hoặc sức mạnh siêu nhiên, chẳng hạn như khả năng kiểm soát suy nghĩ của người khác hoặc các sự kiện từ xa.

– Hành vi hỗn loạn:

• Rời rạc trong suy nghĩ: Thể hiện qua cách nói chuyện không mạch lạc hoặc suy nghĩ lan man không theo trật tự logic.
• Hành vi bất thường: Có thể bao gồm tự nói một mình, cười hoặc khóc không có lý do hoặc có những hành động bạo lực đột ngột.

– Cảm xúc bất ổn:

Cảm xúc người bệnh chuyển đổi nhanh chóng và không dự đoán trước được từ cảm giác hưng phấn cao độ sang trạng thái lo âu sâu sắc hoặc trầm cảm nặng.
– Một số triệu chứng khác:

• Mất khả năng phán đoán: Người bệnh có thể đưa ra những quyết định không hợp lý hoặc nguy hiểm cho bản thân và người xung quanh.
• Xa rời thực tế: Không nhận thức đúng về thời gian, địa điểm hoặc nhận dạng người thân và bạn bè.
• Mệt mỏi và rối loạn giấc ngủ: Các vấn đề về giấc ngủ như mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều do rối loạn chức năng thần kinh.

Hậu quả của loạn thần do ma túy

Loạn thần do ma túy không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cá nhân mà còn gây ra những hệ lụy xã hội sâu rộng. Dưới đây là những tác động tiêu cực mà tình trạng này có thể mang lại:

– Ảnh hưởng về mặt thể chất:

• Suy kiệt cơ thể: Người dùng ma túy thường không chú ý đến chế độ ăn uống và nghỉ ngơi, dẫn đến suy nhược cơ thể. Sử dụng ma túy trong thời gian dài còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tim mạch, gan và thận.
• Rối loạn giấc ngủ kéo dài: Ma túy kích thích gây mất ngủ hoặc thay đổi nhịp sinh học, khiến người dùng khó có thể ngủ ngon và đủ giấc, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tổng thể.
• Tổn thương não không hồi phục: Các chất kích thích mạnh như methamphetamine có thể gây tổn thương tế bào não, dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức và thậm chí là các vấn đề về trí nhớ lâu dài.
• Mất khả năng lao động: Tình trạng mất ngủ, suy kiệt cơ thể khiến người bệnh giảm dần khả năng lao động, tạo gánh nặng kinh tế cho gia đình.

– Hậu quả về mặt tinh thần:

• Trầm cảm nặng: Loạn thần và sử dụng ma túy có thể khiến người bệnh rơi vào trạng thái trầm cảm nghiệm trọng, khó khăn trong việc cảm nhận niềm vui và thực hiện các hoạt động hàng ngày.
• Lo âu mãn tính: Căng thẳng thần kinh liên tục và sợ hãi do hoang tưởng và ảo giác có thể dẫn đến tình trạng lo âu kéo dài.
• Mất khả năng kiểm soát cảm xúc: Người dùng ma túy có thể trải qua biến động cảm xúc đột ngột, từ cực kỳ hưng phấn đến cực kỳ tụt hứng, làm giảm khả năng xử lý và phản ứng trước các tình huống bình thường.

– Hậu quả xã hội:

• Khó khăn trong mối quan hệ: Do hành vi không thể đoán trước và thường xuyên thay đổi, người mắc loạn thần do ma túy thường tìm khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ lành mạnh với gia đình và bạn bè.
• Ảnh hưởng đến công việc: Sự thiếu tập trung, suy giảm năng lực làm việc và hành vi bất thường có thể dẫn đến việc mất việc làm hoặc không thể giữ được công việc ổn định.
• Hành vi phạm tội: Một số bệnh nhân bị loạn thần do ma túy có hành vi bạo lực hoặc phạm pháp, từ trộm cắp đến hành hung người khác dưới ảnh hưởng của hoang tưởng.

– Tốn kém chi phí điều trị và phục hồi:

Chi phí cho việc điều trị loạn thần và các vấn đề sức khỏe liên quan đến ma túy rất cao, không chỉ là gánh nặng cho gia đình mà còn cho cả hệ thống y tế.

Chẩn đoán loạn thần do ma túy

Việc chẩn đoán loạn thần do ma túy là một quá trình cẩn thận và cần có sự kết hợp của nhiều phương pháp như:

• Kiểm tra tiền sử dùng ma túy: Bác sĩ sẽ thu thập thông tin chi tiết về lịch sử sử dụng ma túy của bệnh nhân, bao gồm loại ma túy sử dụng, liều lượng và thời gian sử dụng. Thông tin này giúp xác định mối liên hệ giữa việc sử dụng ma túy và các triệu chứng loạn thần.
• Triệu chứng tâm thần: Người bệnh sẽ được đánh giá chi tiết các triệu chứng như ảo giác, hoang tưởng, rối loạn suy nghĩ và thay đổi hành vi. Đây là các dấu hiệu chính cho thấy sự phát triển của loạn thần.
• Loại trừ các nguyên nhân khác: Bác sĩ sẽ loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây ra triệu chứng tương tự như rối loạn tâm thần do bệnh lý não, tâm thần phân liệt hoặc các rối loạn do chất khác (như rượu).
• Xét nghiệm y tế: Bác sĩ sẽ đề nghị bệnh nhân làm thêm xét nghiệm máu và nước tiểu để kiểm tra sự hiện diện của ma túy, đồng thời đánh giá chức năng gan, thận cũng như các vấn đề sức khỏe khác ảnh hưởng bởi ma túy. Ngoài ra, một số xét nghiệm hình ảnh cũng có thể được thực hiện như CT, MRI, siêu âm ổ bụng, X-quang tim phổi, điện tâm đồ, điện não đồ…
• Trắc nghiệm tâm lý: Bệnh nhân được thực hiện các bài trắc nghiệm tâm lý đánh giá mức độ trầm cảm (HDRS, Beck), lo âu (HARS, Zung), đặc điểm nhân cách (EPI, MMPI) và rối loạn giấc ngủ (PSQI). Ngoài ra, các bài kiểm tra như MMSE và DASS cũng có thể được sử dụng để đánh giá rối loạn nhận thức và mức độ stress, lo âu, trầm cảm. Các bài trắc nghiệm này nên được thực hiện trước và sau khi điều trị để theo dõi tiến triển, đồng thời đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị.

Quá trình chẩn đoán này giúp xác định chính xác tình trạng của bệnh nhân. Đây cũng là bước đầu tiên quan trọng trong việc lập kế hoạch điều trị loạn thần do ma túy phù hợp, giúp bệnh nhân hồi phục và tái hòa nhập cộng đồng nhanh chóng.

Cách điều trị loạn thần do ma túy

Khi điều trị loạn thần do ma túy, việc áp dụng một phương pháp toàn diện kết hợp giữa điều trị y tế và hỗ trợ tâm lý là rất quan trọng để đạt được hiệu quả cao nhất.

1. Dùng thuốc trị loạn thần do ma túy

Bệnh nhân có thể được bác sĩ kê đơn các loại thuốc an thần, thuốc chống loạn thần và các loại thuốc khác để kiểm soát các triệu chứng như ảo giác, hoang tưởng và lo âu. Các loại thuốc chống loạn thần như Olanzapine, Risperidone hoặc Quetiapine thường được dùng để giảm các triệu chứng này.

Thuốc an thần Diazepam có thể được dùng để giảm căng thẳng và lo âu. Đôi khi, các thuốc chống trầm cảm cũng được kê đơn nếu người bệnh có biểu hiện của trầm cảm.

Trong giai đoạn cai nghiện, Benzodiazepine có thể được kê đơn để kiểm soát lo âu và kích động. Tuy nhiên, việc dùng thuốc điều trị loạn thần do ma túy cần được giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa để tránh tình trạng lệ thuộc hoặc phát sinh tác dụng phụ có hại.

2. Chữa loạn thần do ma túy bằng liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là một phần không thể thiếu trong phác đồ điều trị loạn thần do ma túy, giúp bệnh nhân hiểu và quản lý tốt hơn các triệu chứng của mình. Các phương pháp phổ biến gồm:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi các suy nghĩ và hành vi không lành mạnh.
• Liệu pháp nhận thức xã hội: Nhằm cải thiện kỹ năng giao tiếp và xử lý các tình huống xã hội phức tạp.
• Liệu pháp hỗ trợ: Cung cấp một không gian an toàn để bệnh nhân thể hiện cảm xúc và trải nghiệm của mình.

3. Các phương pháp điều trị kết hợp

Bên cạnh việc điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý, việc kết hợp các phương pháp khác như dinh dưỡng trị liệu và liệu pháp lao động cũng rất có lợi:

• Dinh dưỡng trị liệu: Chuyên gia, bác sĩ tư vấn dinh dưỡng để bệnh nhân xây dựng được chế độ ăn uống cân bằng, giúp hỗ trợ quá trình phục hồi thể chất và tâm lý. Người bệnh được khuyến cáo nên bổ sung đầy đủ 4 nhóm thực phẩm vào chế độ ăn và ưu tiên các thực phẩm sạch, dễ tiêu hóa.
• Liệu pháp lao động: Khuyến khích bệnh nhân tham gia vào các hoạt động có tổ chức và mục tiêu nhằm phát triển kỹ năng sống, tăng cường sự tự tin.

4. Theo dõi và tái khám

Sau khi bắt đầu điều trị, quá trình theo dõi liên tục là cần thiết để đánh giá hiệu quả của phác đồ điều trị và điều chỉnh khi cần thiết. Bệnh nhân sẽ được hẹn gặp bác sĩ và chuyên gia tâm lý định kỳ để họ có thể theo dõi sát sao mọi thay đổi về tâm trạng, hành vi nhận thức.

Việc kết hợp chặt chẽ các phương pháp điều trị này không chỉ giúp kiểm soát triệu chứng loạn thần do ma túy mà còn hỗ trợ bệnh nhân trong quá trình hồi phục lâu dài về mặt sức khỏe, tâm lý lẫn chức năng xã hội.

Phòng ngừa loạn thần do ma túy

Phòng ngừa loạn thần do ma túy không chỉ giúp cải thiện sức khỏe cá nhân mà còn mang lại lợi ích to lớn cho xã hội. Việc áp dụng các biện pháp dự phòng hiệu quả có thể giảm bớt gánh nặng cho hệ thống y tế và giúp ngăn ngừa tác hại lâu dài cho người dùng cũng như cộng đồng:

Dưới đây là những biện pháp đang được thực hiện để phòng ngừa và giảm thiểu nguy cơ phát triển chứng loạn thần liên quan đến việc sử dụng ma túy trong cộng đồng:

• Giáo dục và nâng cao nhận thức: Cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác về rủi ro của việc sử dụng ma túy cho mọi lứa tuổi, đặc biệt là thanh thiếu niên. Các chương trình giáo dục nên bao gồm thông tin về cách thức các chất này ảnh hưởng đến cơ thể và tâm trí, cũng như các hậu quả pháp lý liên quan.
• Phát hiện sớm và can thiệp: Thực hiện các cuộc kiểm tra và đánh giá định kỳ trong trường học và nơi làm việc để phát hiện sớm dấu hiệu lạm dụng chất. Cung cấp tư vấn và can thiệp kịp thời cho những người có nguy cơ cao.
• Hỗ trợ cộng đồng: Tạo lập một mạng lưới hỗ trợ gồm gia đình, bạn bè và các tổ chức y tế cộng đồng để giúp đỡ những người có nguy cơ cao hoặc đang phục hồi sau khi sử dụng ma túy.
• Chính sách và quản lý: Thực hiện các chính sách kiểm soát chặt chẽ việc tiếp cận và phân phối ma túy. Đồng thời, cần có các quy định rõ ràng để quản lý việc kê đơn các loại thuốc có nguy cơ gây nghiện.
• Chương trình phục hồi và tái hòa nhập: Cung cấp các chương trình phục hồi dài hạn và tái hòa nhập cộng đồng cho những người đã trải qua loạn thần do ma túy. Điều này bao gồm liệu pháp tâm lý, tư vấn nghề nghiệp và giáo dục kỹ năng sống.
• Thay đổi lối sống: Khuyến khích mọi người thực hiện các hoạt động thể chất, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và phát triển sở thích cá nhân để giảm stress và cải thiện sức khỏe tâm thần.

Loạn thần do ma túy là một tình trạng nguy hiểm có thể được nhận biết và điều trị nếu hành động kịp thời. Hãy tìm kiếm sự trợ giúp từ các chuyên gia nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu liên quan đến vấn đề này và tham khảo các tổ chức hỗ trợ chuyên môn để được tư vấn thêm.

Có thể bạn quan tâm

• Rối loạn tâm thần do rượu: Dấu hiệu và cách điều trị
• Rối loạn ám ảnh sợ chuyên biệt: Những thông tin cần biết
• Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD) và điều cần biết