Các rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp và cách phòng ngừa

Rối loạn tâm thần là những bất thường về hành vi và tâm lý, ảnh hưởng đến cảm xúc, suy nghĩ của một người. Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, mọi đối tượng, bao gồm cả trẻ em. Các loại rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp rất đa dạng, có thể kể đến như rối loạn lo âu, rối loạn học tập, rối loạn ăn uống…

12 Loại rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp

Rối loạn tâm thần rất dễ xảy ra ở trẻ em, theo thống kê, có khoảng 20% trẻ em Mỹ được chẩn đoán mắc phải tình trạng rối loạn tâm thần. Rối loạn tâm thần ở trẻ em có liên quan đến rất nhiều yếu tố như thay đổi sinh học trong não, yếu tố môi trường, yếu tố tâm lý, yếu tố di truyền…

Những bất ổn về sức khỏe tâm thần ảnh hưởng nhiều đến cảm xúc, suy nghĩ, hành vi cũng như khả năng học tập của trẻ. Các rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp có thể kể đến như:

1. Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)

Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, viết tắt là ADHD) là loại rối loạn tâm thần thường gặp ở trẻ em. Các vấn đề của hội chứng ADHD thường có tính chất bền vững, không thể chữa khỏi, việc can thiệp điều trị chỉ có thể làm giảm triệu chứng.

Có 3 dạng ADHD chính gồm:

• Dạng thiếu chú ý: Khó khăn trong việc tập trung, thường xuyên mất đồ, dễ bị phân tâm, bị lạc trong suy nghĩ của mình…
• Dạng tăng động/hiếu động: Hoạt động không ngừng nghỉ, không thể ngồi yên trong thời gian dài. Không thể kiềm chế được hành vi, nói quá nhiều, làm gián đoạn hành động của người khác.
• Dạng kết hợp: Kết hợp cả hai dạng, có cả triệu chứng thiếu chú ý và tăng động.

Các triệu chứng của ADHD thường xuất hiện trước 12 tuổi, đồng thời có thể kéo dài trên 6 tháng. Các triệu chứng chính có thể kể đến như:

+ Triệu chứng thiếu chú ý

• Không thể duy trì sự tập trung
• Không chú ý đến chi tiết, dễ mắc lỗi khi làm bài tập
• Không lắng nghe khi người khác nói trực tiếp
• Dễ bị phân tâm bởi các yếu tố xung quanh
• Không nghe theo hướng dẫn và không làm tốt công việc
• Thường xuyên mất đồ dùng…

+ Triệu chứng tăng động/hiếu động: 

• Thường xuyên chạm tay hoặc chân vào nhau hoặc vặn vẹo trên ghế
• Di chuyển, chuyển động liên tục, không thể ngồi yên quá lâu
• Chạy xung quanh hoặc leo trèo trong những tình huống không thích hợp
• Nói quá nhiều, thường ngắt lời, làm gián đoạn lời nói người khác
• Gặp khó khăn khi chờ đến lượt mình
• Gặp khó khăn khi phải thực hiện trò chơi, hoạt động cần giữ yên tĩnh
• Không thể chơi đùa một cách yên lặng…

2. Rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu cũng là một trong các rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp. Khi gặp phải tình trạng này, trẻ sẽ có cảm giác thường xuyên lo lắng, sợ hãi hoặc căng thẳng về một tình huống hoặc sự kiện nào đó. Làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần và khả năng học tập của trẻ.

Các triệu chứng rối loạn lo âu ở trẻ có thể kể đến như:

• Dễ cáu kỉnh, giận dữ, khả năng kiểm soát cảm xúc kém
• Liên tục lo lắng, sợ hãi và thường có các suy nghĩ tiêu cực
• Rối loạn ăn uống, ăn quá ít hoặc quá nhiều
• Căng thẳng bồn chồn quá mức, có thể đi vệ sinh thường xuyên
• Dễ khóc hoặc dễ la hét
• Thường xuyên bám, níu lấy ba mẹ hoặc người trẻ tin tưởng
• Phàn nàn đau bụng, đau đầu, đau nhức cơ thể không rõ nguyên nhân
• Khó tập trung, khó ngủ, thức dậy trong đêm, khóc thét khi đang ngủ…

3. Rối loạn phổ tự kỷ

Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) là tập hợp các rối loạn phát triển thần kinh phức tạp. Thuật ngữ này được sử dụng để thay thế thuật ngữ rối loạn phát triển lan tỏa. Bao gồm 5 vấn đề về rối loạn phát triển ở trẻ em gồm tự kỷ, rối loạn Asperger, rối loạn Rett, rối loạn tan rã thời thơ ấu và rối loạn phát phát triển lan tỏa không đặc hiệu.

Theo Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các rối loạn tâm thần DSM-5, trẻ mắc chứng tự kỷ có 3 đặc điểm chính sau:

• Có hành vi lặp đi lặp lại và sở thích hạn chế
• Gặp khó khăn trong việc giao tiếp tương tác
• Các triệu chứng ảnh hưởng đến học tập và các vấn đề trong cuộc sống của trẻ.

4. Rối loạn trầm cảm

Rối loạn trầm cảm ở trẻ em là tình trạng trẻ thường xuyên rơi vào những cảm xúc buồn bã, chán nản, tuyệt vọng. Trẻ thiếu năng lượng, mất hứng thú với các hoạt động từng rất yêu thích, có nhiều thay đổi về thói quen ăn uống, giấc ngủ và tâm trạng.

Các triệu chứng rối loạn trầm cảm có thể kể đến như:

• Cảm giác buồn bã, chán nản, vô vọng
• Chán ăn, sụt cân, mất ngủ hoặc ăn nhiều, tăng cân, ngủ nhiều
• Mệt mỏi, thiếu năng lượng
• Khó tập trung, khó đưa ra quyết định
• Mất hứng thú với những hoạt động từng rất thích thú
• Cảm thấy tự ti, vô dụng
• Hay cáu kỉnh, giận dữ, dễ nổi nóng
• Có xu hướng tự cô lập bản thân
• Có hành vi tự hủy hoại như rạch tay, hút thuốc lá, uống rượu
• Suy nghĩ về cái chết hoặc tự tử…

5. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở trẻ em là tình trạng trong đầu trẻ xuất hiện những suy nghĩ ám ảnh không mong muốn và phải thực hiện các hành vi cưỡng chế, nhằm giảm bớt lo âu do các suy nghĩ đó gây ra. Đây là một chứng rối loạn của não, gây ra sự lo lắng dữ dội cho trẻ mắc hội chứng này.

Các triệu chứng bao gồm:

• Ám ảnh: Suy nghĩ hoặc hình ảnh lặp đi lặp lại khiến trẻ lo lắng hoặc khó chịu. Có thể là quá bận tâm đến bụi bẩn, vi trùng, bệnh tật, bày tỏ nghi ngờ lặp đi lặp lại như khóa cửa chưa, tắt bếp chưa…
• Cưỡng chế: Hành vi lặp đi lặp lại hoặc hành động mang tính chất khiến trẻ buộc phải thực hiện để giảm lo âu. Chẳng hạn như kiểm tra bếp nhiều lần, rửa tay liên tục, sắp xếp đồ vật theo một cách cụ thể.

6. Rối loạn học tập

Rối loạn học tập ở trẻ em được xem là một loại rối loạn phát triển thần kinh. Trẻ thường gặp khó khăn trong việc tiếp thu và sử dụng kỹ năng học tập, mặc dù tư chất tốt và trí tuệ bình thường.

Các dạng rối loạn học tập thường gặp là:

• Dyscalculia: Gặp khó khăn trong việc hiểu và thực hiện các phép tính toán học
• Dyslexia: Gặp khó khăn trong việc nhận diện chữ cái, đọc, hiểu văn bản
• Dysgraphia; Gặp khó khăn trong việc viết, diễn đạt suy nghĩ bằng văn bản.

7. Rối loạn hành vi – rối loạn tâm thần ở trẻ em

Rối loạn hành vi và cảm xúc cũng là một trong các rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp. Theo thống kê, trên thế giới có khoảng 20% thanh thiếu niên gặp phải tình trạng này. Đây là tình trạng trẻ thực hiện các hành vi xâm phạm quyền lợi của người khác, thường xuyên gây rối, vi phạm quy tắc xã hội.

Các biểu hiện rối loạn hành vi của trẻ:

• Cư xử hung hãn với con vật, đồ vật và người xung quanh
• Hay nói dối, có hành động gây hại cho người khác
• Trốn học, đánh nhau, phá phách
• Tăng động, giảm chú ý, cô lập bản thân
• Khó khăn trong việc tiếp thu, diễn đạt thông tin
• Ít khi trò chuyện, giao tiếp với người khác
• Chán ăn hoặc ăn rất nhiều
• Có hành động gây hại cho chính mình…

8. Rối loạn ăn uống

Rối loạn ăn uống ở trẻ em là tình trạng trẻ gặp vấn đề về ăn uống có liên quan đến tâm lý. Thường xảy ra ở trẻ ở độ tuổi thiếu niên, nhất là trẻ dưới 12 tuổi. Nguyên nhân chưa được xác định cụ thể nhưng có liên quan đến các yếu tố như trẻ có bề ngoài không được thu hút, gặp vấn đề về chiều cao cân nặng…

Các loại rối loạn ăn uống ở trẻ bao gồm:

• Chán ăn tâm thần: Trẻ hạn chế ăn uống gây thiếu hụt dinh dưỡng, sụt cân nghiêm trọng
• Ăn uống vô độ tâm thần: Ăn quá nhiều, sau đó tự gây nôn hoặc sử dụng thuốc nhuận tràng giảm cân
• Rối loạn ăn uống không kiểm soát: Ăn quá nhiều trong một thời gian ngắn nhưng không nôn ra để giảm cân.

9. Rối loạn căng thẳng sau sang chấn

Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Posttraumatic stress disorder, PTSD) là một loại rối loạn lo âu phát triển sau một sự kiện kinh hoàng mà trẻ là người chứng kiến hoặc trực tiếp trải qua. Đây cũng là một trong các loại rối loạn tâm thần ở trẻ em thường gặp.

Các triệu chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn gồm:

• Thường xuyên nhớ hoặc tái hiện sự kiện sang chấn qua ác mộng, suy nghĩ
• Tránh né các tình huống, hoạt động, địa điểm gợi nhớ sự kiện
• Luôn ở trong trạng thái căng thẳng, lo lắng, khó ngủ, khó tập trung, dễ bị giật mình
• Cảm thấy buồn bã, tội lỗi và tự trách…

10. Rối loạn TIC – rối loạn thâm thần ở trẻ em thường gặp

Hội chứng TIC là một dạng rối loạn vận động xảy ra ở trẻ dưới 18 tuổi. Trẻ mắc hội chứng này có thể chuyển động cơ thể hoặc phát ra âm thanh không có chủ đi, lặp đi lặp lại nhiều lần. Thường có liên quan đến việc trẻ tiếp xúc với màn hình thiết bị điện tử quá nhiều.

Có 2 loại hội chứng TIC gồm:

• Rối loạn TIC đơn giản: Chỉ biểu hiện các hành vi đơn giản như tặc lưỡi, nháy mắt, lắc đầu, ho, khịt mũi
• Rối loạn TIC phức tạp: Thường biểu hiện các hành vi mất kiểm soát như vỗ ngực, nhảy nhót, cắn, hay tạo ra các âm thanh lạ, tục tĩu…

11. Tâm thần phân liệt

Trong các rối loạn tâm thần ở trẻ em thì tâm thần phân liệt là nghiêm trọng nhất. Có liên quan đến hàng loạt các vấn đề về nhận thức, hành vi và cảm xúc.

Dấu hiệu và triệu chứng:

• Trẻ chậm nói, biết bò, biết đi muộn
• Thường rung lắc hoặc đập cánh tay
• Ở trẻ thanh thiếu niên thường khó ngủ, thiếu động lực, giảm hiệu suất học tập, ăn cắp tiền
• Xuất hiện ảo giác, nghe hoặc thấy những thứ không có thật
• Khó tổ chức suy nghĩ, nói chuyện khó hiểu, không logic
• Có niềm tin sai lầm, không thực tế, thậm chí hoang tưởng
• Biểu hiện cảm xúc không phù hợp với hoàn cảnh.

12. Rối loạn phát triển ngôn ngữ ở trẻ

Rối loạn phát triển ngôn ngữ ở trẻ là tình trạng trẻ gặp khó khăn trong việc diễn đạt ngôn ngữ, lời nói hoặc phát âm. Tình trạng này thường gặp trẻ trong độ tuổi từ 3 – 5 tuổi và có xu hướng ngày càng gia tăng.

Biểu hiện rối loạn ngôn ngữ diễn đạt:

• Trẻ có trí nhớ kém, thường không nhớ tên gọi đồ vật
• Gọi nhầm tên của đồ vật gần giống nhau
• Hay đảo ngược vị trí của câu nói
• Thường bị phân tâm, không thể tập trung nghe người khác nói
• Trí tưởng tượng kém
• Vốn từ vựng ít, khi nói thường bị sót chữ
• Ngại giao tiếp với người xung quanh, nhất là người lạ…

Cách phòng ngừa rối loạn tâm thần ở trẻ em

Rối loạn tâm thần ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sự phát triển và tương lai của trẻ. Vì thế, cách tốt nhất là chúng ta nên giúp trẻ phòng ngừa từ sớm. Các biện pháp phòng ngừa có thể kể đến như:

• Chia sẻ, lắng nghe, tạo môi trường gia đình lành mạnh, không bạo lực, không căng thẳng
• Giáo dục cho trẻ về cảm xúc, cách nhận diện, biểu đạt cảm xúc, kỹ năng giao tiếp, giải quyết xung đột
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh, cân đối, đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc mỗi ngày
• Khuyến khích con tham gia các hoạt động thể chất ngoài trời để giảm căng thẳng
• Theo sát, hỗ trợ con trong quá trình học tập, khuyến khích con tự tin, tích cực học tập
• Giới hạn thời gian sử dụng thiết bị điện tử và mạng xã hội của trẻ
• Khuyến khích con tham gia câu lạc bộ đội nhóm, tổ chức tình nguyện
• Dạy con kỹ năng xã hội, cách xây dựng các mối quan hệ lành mạnh, tích cực
• Giáo dục con tác hại của rượu bia, chất kích thích…

Các loại rối loạn tâm thần ở trẻ em xuất hiện rất phổ biến, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm thần và sự phát triển của trẻ. Nếu phát hiện trẻ có các dấu hiệu bất thường về tâm lý, ba mẹ nên tìm kiếm sự trợ giúp của các bác sĩ hoặc chuyên gia chuyên khoa tâm lý.

Có thể bạn quan tâm:

• Các dấu hiệu trầm cảm ở tuổi dậy thì: Cách chữa & phòng tránh
• Bài Test trầm cảm trẻ vị thành niên RADS (Độ tuổi 10 – 20)