Luồn cúi là gì? Tìm hiểu về hành vi luồn cúi (Fawn)

Hành vi luồn cúi (Fawn) là cách cư xử lịch sự và cũng là dấu hiệu của một kiểu phản ứng phòng vệ. Người có hành vi này hy sinh lợi ích cá nhân để làm hài lòng người khác, nhằm tránh rơi vào tình trạng căng thẳng. Nhưng liệu hành vi này có thực sự mang lại sự yên bình như bản thân mong đợi?

Luồn cúi là gì?

Hành vi luồn cúi (Fawn) xuất hiện khi ai đó cố gắng làm hài lòng người khác để tránh xung đột hoặc nguy hiểm. Đây là một phản ứng phòng thủ, giúp giảm căng thẳng nhưng lại buộc người thực hiện phải hy sinh nhu cầu và cảm xúc cá nhân.

Những người đã sống sót sau lạm dụng, chấn thương phức tạp phát triển cơ chế này để tự bảo vệ mình khỏi tổn thương lớn hơn. Họ chọn cách thuận theo hoặc làm vui lòng kẻ gây hại thay vì đối đầu trực diện.

Dù có vẻ như mang lại sự bình yên tạm thời, hành vi này để lại hệ quả tiêu cực lâu dài. Khi luôn đặt nhu cầu của người khác lên trên bản thân, người thực hiện cảm thấy bị mất giá trị và thiếu tự tin. Để vượt qua, cần nhận thức rõ vấn đề và học cách bảo vệ ranh giới cá nhân quyết liệt hơn.

Nguồn gốc của hành vi luồn cúi

Hành vi luồn cúi (Fawn) được định nghĩa và giới thiệu lần đầu tiên bởi nhà trị liệu tâm lý Pete Walker trong cuốn sách Complex PTSD: From Surviving to Thriving (2013). Ông xem đây là một trong 4 phản ứng phòng vệ của tâm lý trước hiểm nguy. Theo Walker, luồn cúi là cách một người chọn làm hài lòng, phục tùng đối phương để tránh bị tổn thương thêm.

Pete Walker đã minh họa khái niệm này qua câu chuyện của cậu bé Sean, người lớn lên trong một gia đình thiếu sự chăm sóc tâm lý. Sean phát hiện rằng việc hiểu và chiều theo ý mẹ giúp bà dịu lại, giảm bớt sự giận dữ và nghiệt ngã. Điều này không chỉ bảo vệ cậu khỏi những cơn bột phát cảm xúc của mẹ mà còn đem lại sự công nhận mà bản thân khao khát.

Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Sean và mẹ dần trở thành phụ thuộc đồng độc hại. Sean học cách xoa dịu mẹ để xoa dịu mình, trong khi mẹ lợi dụng sự nhạy bén đó để phục vụ nhu cầu riêng. Pete Walker gọi hiện tượng này là “sự ràng buộc đồng phụ thuộc” nhằm nhấn mạnh cách hành vi luồn cúi phát triển từ nhu cầu sinh tồn sang mất cân bằng trong mối quan hệ.

Dấu hiệu nhận biết hành vi luồn cúi

Nhiều người không nhận ra mình đang sống với những dấu hiệu của sự phụ thuộc và từ bỏ nhu cầu cá nhân. Vậy làm sao để nhận biết hành vi luồn cúi này qua những biểu hiện trong đời sống?

• Luôn nhìn người khác để quyết định mình nên thấy như thế nào trong một tình huống
• Thấy khó nhận diện cảm xúc thật của mình, ngay cả khi ở một mình
• Thường xuyên cố gắng làm hài lòng tất cả mọi người trong cuộc sống
• Không thể từ chối bất kỳ yêu cầu nào, dù bản thân thấy quá sức
• Cảm thấy có lỗi khi không đáp ứng được mong muốn của người khác
• Bỏ qua nhu cầu cá nhân để tập trung vào nhu cầu của người khác
• Thường xuyên tự chỉ trích, phán xét chính mình
• Thiếu kết nối với cảm xúc và không biết mình thực sự muốn gì
• Dễ dàng bị người khác lợi dụng vì ranh giới cá nhân kém
• Hay khen ngợi người khác quá mức, đôi khi không khen thật lòng
• Trì hoãn công việc của mình để ưu tiên giúp đỡ người khác
• Cảm thấy sợ hãi khi cần bày tỏ ý kiến, đứng lên bảo vệ bản thân
• Tránh xung đột bằng cách đồng ý, chiều lòng người khác
• Dễ kiệt sức sau khi dành thời gian cho người khác và hoạt động xã hội
• Mất cảm giác tự chủ, không có nét đặc trưng cá nhân
• Hay mỉm cười, cười lớn ngay cả khi đang thảo luận về những trải nghiệm đau đớn
• Không bao giờ thể hiện sự tức giận, buồn bã, tổn thương trước mặt người khác
• Có cảm giác cô đơn, lạc lõng và tự trách bản thân vì điều đó

Nguyên nhân hình thành Fawn

Trong cuộc sống, mỗi người có cách riêng để đối mặt với những tổn thương. Tuy nhiên, khi nó kéo dài lại dẫn đến phản ứng tiềm ẩn như hành vi luồn cúi. Đây không phải sự vị tha mà là cơ chế sinh tồn xuất phát từ những nguyên nhân sau:

• Chấn thương từ gia đình:

Trẻ em lớn lên trong môi trường bạo hành, bị bỏ bê phải học cách làm hài lòng người khác để tránh nguy hiểm. Hành vi này giúp các bé tồn tại trong thời thơ ấu nhưng để lại hậu quả nặng nề khi trưởng thành.

• Ngược đãi trong mối quan hệ:

Sống với người bạn đời có hành vi bạo lực thì việc làm dịu đối phương và phục tùng trở thành lựa chọn an toàn nhất. Điều này giúp giảm bớt xung đột nhưng lại làm mất đi tiếng nói cá nhân.

• Ảnh hưởng từ văn hóa tôn giáo:

Môi trường tôn giáo khắt khe có thể biến lòng trung thành thành sự khuất phục không điều kiện. Người chịu tổn thương chọn cách làm hài lòng để cảm thấy bản thân được an toàn và công nhận.

• Hệ quả của nạn bắt nạt:

Đối mặt với bắt nạt, nhiều người chọn cách hạ mình, ẩn mình để giảm bớt rủi ro. Điều này tạo thành thói quen xoa dịu và né tránh kéo dài đến cả khi đã thoát khỏi tình trạng đó.

• Sang chấn từ phân biệt chủng tộc:

Bị phân biệt đối xử vì chủng tộc khiến nhiều người chọn cách nhún nhường để thoát khỏi tình huống nguy hiểm. Đây là hành động tạm thời giúp cá nhân giảm bớt tổn thương và tìm sự bình yên nhanh hơn.

Tác hại của hành vi luồn cúi

Hành vi luồn cúi đôi khi được xem là cách ứng xử để tránh xung đột và làm hài lòng người khác. Nhưng đằng sau sự hy sinh đó lại là những ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý và sức khỏe.

• Khó nói lên ý kiến cá nhân: Nhiều người chọn im lặng để tránh rắc rối, dù nó làm bản thân thấy không thoải mái. Dần dần, họ đánh mất tiếng nói của mình ngay cả trong trường hợp đơn giản nhất.
• Thường xuyên nhận lỗi không thuộc về mình: Cảm xúc tiêu cực của người khác trở thành gánh nặng tinh thần cho người luồn cúi. Họ tự trách mình ngay cả khi mọi chuyện nằm ngoài khả năng kiểm soát.
• Không biết cách từ chối: Luôn nói “có” là thói quen của người lo sợ làm mất lòng người khác. Nhưng nó khiến họ mệt mỏi vì phải ôm đồm quá nhiều việc ngoài sức.
• Không đặt ranh giới rõ ràng: Vì sợ làm phật lòng người khác, người luồn cúi không dám lên tiếng khi bị xâm phạm ranh giới nên gây ra căng thẳng kéo dài và khó chịu trong các mối quan hệ.
• Dễ bỏ qua nhu cầu cá nhân: Đặt nhu cầu của người khác lên trên mình, kể cả khi bản thân đang kiệt sức. Lâu dần khiến bản thân mất cân bằng sức khỏe tổng thể.
• Luôn thấy cô đơn: Có xu hướng che giấu bản thân thật sự vì sợ bị phán xét. Chính sự giấu giếm đó gây ra cô đơn, ngay cả khi có người thân quen bên cạnh.

Cách chữa lành khỏi hành vi luồn cúi

Hành vi luồn cúi (Fawn) tuy giúp giảm bớt xung đột tạm thời, nhưng lại khiến người thực hiện phải đánh đổi chính nhu cầu và hạnh phúc cá nhân. Thay vì mãi chìm đắm trong việc làm hài lòng người khác, hãy tập trung thực hiện những cách chữa lành bản thân sau đây:

1. Tự chăm sóc bản thân

Muốn chữa lành bản thân khỏi hành vi luồn cúi, cần bắt đầu từ việc yêu thương và chăm sóc chính mình. Đó còn là cơ hội để tạo dựng lại mối liên kết với cơ thể và tâm trí.

• Nghỉ ngơi ngay khi cơ thể mệt mỏi, cảm thấy quá tải
• Tránh làm việc quá sức mà không dành thời gian thư giãn
• Tập thói quen ăn uống đủ bữa và lựa chọn thực phẩm giàu dinh dưỡng
• Không bỏ qua cảm giác đói hay xem nhẹ nhu cầu ăn uống cơ bản
• Thực hiện các bài tập đi bộ, yoga nhẹ để thư giãn cơ thể
• Tránh lạm dụng các chất kích thích như caffeine khi thấy căng thẳng
• Ghi nhật ký mỗi ngày để làm rõ suy nghĩ và kết nối với cảm xúc thật sự
• Đừng phớt lờ hoạt động khiến bản thân hạnh phúc và cảm thấy thoải mái
• Nghe nhạc thư giãn để cải thiện tâm trạng vào những lúc áp lực
• Tránh thức khuya thường xuyên, đảm bảo ngủ đủ giấc để cơ thể được phục hồi
• Dành thời gian thực hiện sở thích cá nhân như vẽ, làm vườn, đọc sách

2. Từ bỏ mối quan hệ tiêu cực

Trong cuộc sống, từ bỏ những mối quan hệ tiêu cực là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân khỏi tổn thương. Những mối quan hệ không lành mạnh luôn làm bạn thấy mệt mỏi và kìm hãm sự phát triển cá nhân. Hãy mạnh dạn đặt ra ranh giới rõ ràng và tìm kiếm người thực sự tôn trọng, trân trọng mình.

Học cách buông bỏ không đồng nghĩa với thất bại, mà là bước tiến tới tự do và hạnh phúc. Đừng để hy vọng thay đổi người khác khiến bản thân mắc kẹt trong sự chịu đựng và đau khổ. Ai cũng xứng đáng được sống trong môi trường yêu thương và được đối xử tử tế, không phải chịu đựng bất kỳ sự ngược đãi nào.

3. Học cách nói “không”

Học cách nói “không” là kỹ năng quan trọng để giảm bớt căng thẳng và bản thân không bị quá tải. Hãy bắt đầu thực hiện từ chối từ yêu cầu nhỏ và dần thử thách bản thân trong tình huống phức tạp hơn. Sử dụng ngôn ngữ khẳng định như “Tôi đã có kế hoạch khác” để bảo vệ thời gian của mình và tạo ra ranh giới lành mạnh trong các mối quan hệ.

Việc từ chối cần được thực hành với lý do rõ ràng. Giải thích ngắn gọn về lý do từ chối sẽ giúp người khác hiểu và không cảm thấy mình đang bị phản đối. Chỉ cần một chút tự tin và tôn trọng bản thân, bạn sẽ thấy việc nói “không” dần trở nên dễ dàng hơn.

4. Thiết lập ranh giới lành mạnh

Thiết lập ranh giới giúp bạn không bị quá tải vì luôn phải làm hài lòng người khác và có thể tập trung vào những điều thực sự quan trọng. Biết cách nói “không” cũng là cách bảo vệ mình và xây dựng nên mối quan hệ lành mạnh hơn.

Trong các mối quan hệ, bạn có quyền từ chối mà không cần phải giải thích hay xin lỗi. Việc này không có nghĩa là bản thân không quan tâm, mà chỉ là đang cho mình không gian và thời gian để phục hồi. Khẳng định ranh giới chính là cách để mọi người tôn trọng nhu cầu và cảm xúc của chính mình.

Hơn nữa, phải nhận thức được những lúc mình cảm thấy bị lợi dụng hoặc căng thẳng. Đặt ra giới hạn về thời gian, không gian và cảm xúc để có được sự cân bằng trong cuộc sống. Hãy nhớ rằng, khi mình tôn trọng bản thân thì người khác cũng sẽ học cách tôn trọng mình.

5. Trị liệu tâm lý

Một nhà trị liệu chuyên sâu về chấn thương có thể giúp bạn kết nối lại với tâm trí và cơ thể, phá vỡ ký ức đau buồn. Điều này không chỉ cải thiện khả năng đối mặt với những tình huống khó khăn mà còn xây dựng lối sống lành mạnh hơn.

Mỗi người cần một phương pháp trị liệu phù hợp với tính cách và trải nghiệm cá nhân của mình. Liệu pháp giảm nhạy cảm chuyển động mắt (EMDR), liệu pháp hành vi nhận thức tập trung vào chấn thương (TF-CBT) đều hỗ trợ xử lý các ký ức đau thương. Dù chọn phương pháp nào, hợp tác với nhà trị liệu giàu kinh nghiệm luôn là yếu tố quyết định.

Không dễ để đối mặt với tổn thương cũ, nhưng trị liệu tâm lý sẽ giúp bạn từng bước vượt qua. Hành trình này giúp ta chữa lành và học cách sống trong hiện tại, giải phóng khỏi “bóng đen” của quá khứ. Đến khi tìm được sự cân bằng, những ký ức đau buồn sẽ không còn kiểm soát cuộc sống nữa.

6. Xây dựng giá trị cho mình

Việc hiểu rõ sở thích, mục tiêu và những điều quan trọng đối với bản thân sẽ giúp bạn xây dựng một hình ảnh đẹp đẽ, vững vàng cho chính mình.

• Thực hiện, tham gia những nơi có sở thích khiến bản thân thấy hạnh phúc
• Tập trung vào hiện tại thay vì so sánh bản thân với người khác
• Đặt ra và thực hiện mục tiêu cá nhân
• Viết nhật ký để ghi lại những điều bản thân biết ơn
• Tôn trọng bản thân và đối xử với chính mình như cách muốn được đối xử
• Tìm kiếm và ở cạnh những người tích cực để xây dựng mối quan hệ
• Liệt kê những điểm mạnh của bản thân mà không phụ thuộc vào người khác
• Thực hành lòng biết ơn mỗi ngày
• Chấp nhận rằng không phải ai cũng sẽ thích mình

Hành vi luồn cúi (Fawn) không nên bị đánh đồng với lòng tốt mà cần được nhìn nhận như một phản ứng phòng vệ tiêu cực. Để vượt qua điều này, chúng ta cần rèn luyện kỹ năng đối mặt với xung đột và tự tin bảo vệ nhu cầu của mình.

Có thể bạn quan tâm:

• Lạm dụng tâm lý là gì? Những thông tin cần biết
• Phân tâm học là gì? Lý thuyết, ví dụ và ứng dụng thực tế
• Triệu chứng bị sốc tâm lý và 7 cách giúp bạn vượt qua

Nguồn tham khảo:

• https://www.verywellmind.com/fawning-fear-response-7377238
• https://www.choosingtherapy.com/fawning/
• https://www.liberationhealingseattle.com/blog-trauma-therapist/trauma-fawn-response-pleasing-appeasing