Liệu pháp gia đình là gì? Ứng dụng trong trị liệu tâm lý

Liệu pháp gia đình là một trong những phương pháp trị liệu tâm lý tập trung vào tạo ra một môi trường gia đình thân tình, giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần có liên quan đến gia đình. Liệu pháp có thể bao gồm tất cả các thành viên hoặc chỉ những người liên quan trực tiếp đến vấn đề.

Liệu pháp gia đình là gì?

Liệu pháp gia đình (Family Therapy) là hình thức trị liệu được thiết kế để giải quyết các vấn đề liên quan đến gia đình ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần. Liệu pháp giúp cải thiện giao tiếp, quản lý xung đột, xây dựng sự gắn kết trong mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình.

Liệu pháp gia đình là phương pháp trị liệu được phát triển bởi nhiều nhà nghiên cứu và chuyên gia. Nổi bật như Murray Bowen, Salvador Minuchin, Gregory Bateson, Jay Haley, Cloe Madanes… Hiện nay, liệu pháp này được phát triển và ứng dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Các loại liệu pháp gia đình

Liệu pháp gia đình là một nhóm phương pháp trị liệu tập trung vào việc cải thiện mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, giải quyết xung đột, tạo môi trường hạnh phúc, lành mạnh. Có nhiều loại liệu pháp gia đình khác nhau, mỗi loại hướng đến các vấn đề riêng.

Các loại liệu pháp gia đình phổ biến có thể kể đến như:

• Liệu pháp hệ thống gia đình: Tập trung vào mối quan hệ giữa các thành viên, giúp họ hiểu rõ vai trò của mình và cách họ ảnh hưởng đến nhau.
• Liệu pháp cấu trúc gia đình: Xác định, thay đổi các mô hình tương tác không lành mạnh, cải thiện giao tiếp và chức năng của gia đình.
• Liệu pháp chiến lược gia đình: Đưa ra các chiến lược, biện pháp can thiệp để giải quyết các vấn đề và thay đổi hành vi tiêu cực trong gia đình.
• Liệu pháp tường thuật gia đình: Lắng nghe câu chuyện của các thành viên, giúp họ tạo ra những câu chuyện tích cực, xây dựng lại nhận thức của bản thân.
• Liệu pháp hành vi gia đình: Tập trung thay đổi các hành vi không lành mạnh, đặc biệt là hành vi gây rối, nghiện ngập.
• Liệu pháp gia đình tâm động học: Tập trung vào việc hiểu rõ các xung đột nội tâm, các động lực vô thức, giúp thành viên hiểu về cảm xúc, động lực sâu xa của họ.
• Liệu pháp hệ sinh thái gia đình: Tập trung vào vai trò của các yếu tố môi trường như văn hóa, xã hội, kinh tế…

→Xem thêm: Liệu pháp tương tác cá nhân (IPT) và thông tin cần biết

Nội dung của liệu pháp gia đình

Liệu pháp gia đình hay trị liệu gia đình chủ yếu tập trung vào việc giải quyết các vấn đề tâm lý có liên quan mật thiết đến yếu tố gia đình. Liệu pháp có thể dành cho tất cả thành viên trong gia đình hoặc chỉ chú trọng vào một số thành viên có liên quan trực tiếp đến vấn đề đang được giải quyết.

1. Mục tiêu trị liệu

Mục tiêu trị liệu của trị liệu gia đình phục thuộc vào vấn đề và nhu cầu cụ thể của mỗi gia đình. Nhìn chung, mục tiêu chung của liệu pháp này là:

• Cải thiện giao tiếp giữa các thành viên
• Giải quyết xung đột, giảm tranh cãi, căng thẳng không cần thiết
• Xây dựng, củng cố sự đồng cảm, hiểu biết lẫn nhau giữa các thành viên
• Xác định, thay đổi các mô hình tương tác không lành mạnh
• Giải quyết các vấn đề tâm lý của từng cá nhân trong gia đình
• Tăng cường sự gắn kết, đoàn kết của các thành viên
• Hỗ trợ vượt qua các giai đoạn khủng hoảng hoặc chuyển tiếp

2. Thời gian trị liệu

Thời gian trị liệu của các phương pháp trong liệu pháp gia đình không cố định, phụ thuộc nhiều và loại trị liệu, mức độ phức tạp của vấn đề. Thông thường thời gian trị liệu như sau:

• Liệu pháp ngắn hạn: 8 – 20 buổi
• Liệu pháp trung hạn: 20 – 50 buổi
• Liệu pháp dài hạn: Hơn 50 buổi.

3. Kỹ thuật ứng dụng

Trị liệu gia đình được tiến hành bởi một nhà tâm lý trị liệu chuyên nghiệp. Nhà trị liệu có thể áp dụng các kỹ thuật, phương thức tiếp cận đa dạng để phù hợp với nhu cầu của gia đình. Các kỹ thuật trị liệu được ứng dụng:

• Kỹ thuật hành vi
• Kỹ thuật tâm động học
• Kỹ thuật cấu trúc
• Kỹ thuật tư vấn tâm lý
• Kỹ thuật phân tích hành vi…

4. Phạm vi ứng dụng

Liệu pháp gia đình được ứng dụng rộng rãi trong nhiều trường hợp. Liệu pháp này thường được dùng để cải thiện các vấn đề về sức khỏe tâm thần như:

• Trầm cảm do áp lực gia đình
• Rối loạn lo âu
• Rối loạn ăn uống
• Rối loạn tâm trạng
• Rối loạn nhân cách
• Tâm thần phân liệt
• Rối loạn sử dụng chất gây nghiện

Cải thiện các rối loạn hành vi ở trẻ em như:

• Rối loạn thách thức chống đối
• Rối loạn tăng động giảm chú ý
• Rối loạn phổ tự kỷ
• Rối loạn hành vi
• Rối loạn điều hòa tâm trạng gây rối loạn

Hỗ trợ giải quyết một số vấn đề mà gia đình gặp phải như:

• Những thay đổi của gia đình
• Vấn đề giao tiếp
• Ly thân, ly hôn, vấn đề hôn nhân
• Mất mát người thân yêu
• Xung đột giữa các thành viên
• Các vấn đề nuôi dạy con cái…

5. Lợi ích của trị liệu gia đình

Trị liệu gia đình tập trung vào việc tạo môi trường gia đình hài hòa, an toàn, tạo động lực để các cá nhân phát triển. Hỗ trợ cải thiện các mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình.

Các lợi ích của liệu pháp trị liệu gia đình:

• Cải thiện giao tiếp, giải quyết xung đột
• Tăng cường sự hiểu biết, hỗ trợ lẫn nhau
• Thay đổi các mô hình hành vi tiêu cực, giải quyết các vấn đề về tâm lý
• Tăng cường kỹ năng, khả năng đối phó và quản lý căng thẳng
• Tăng cường sự gắn kết, giúp các thành viên trong gia đình cảm thấy an toàn
• Hỗ trợ vượt qua các giai đoạn chuyển tiếp hoặc khủng hoảng
• Phát triển kỹ năng nuôi dạy con cái…

Cách thực hiện liệu pháp gia đình

Trị liệu gia đình thường là hình thức trị liệu ngắn hạn, đôi khi kéo dài tùy thuộc vào mức độ của vấn đình, mục tiêu của gia đình. Cách thực hiện liệu trình sẽ phụ thuộc phần lớn vào nhà trị liệu. Ngoài ra, liệu pháp cũng có thể được điều chỉnh linh hoạt dựa trên tình trạng, mục tiêu, hiệu quả trị liệu.

Các bước cơ bản trong quá trình thực hiện liệu pháp gia đình:

• Bước 1 – Đánh giá ban đầu: Thu thập thông tin, xác định vấn đề
• Bước 2 – Thiết lập mục tiêu trị liệu: Thảo luận với gia đình và đặt mục tiêu trị liệu cụ thể
• Bước 3 – Lên kế hoạch trị liệu: Chọn phương pháp, lên lịch trình trị liệu
• Bước 4 – Thực hiện các buổi trị liệu: Tiến hành các buổi trị liệu theo lịch trình đã sắp xếp
• Bước 5 – Phát triển kỹ năng và chiến lược: Cung cấp các kỹ năng cần thiết và thực hành
• Bước 6 – Đánh giá, kết thúc trị liệu: Đánh giá kết quả, lên kế hoạch duy trì hiệu quả trị liệu
• Bước 7 – Theo dõi, hỗ trợ sau trị liệu: Theo dõi tiến triển, hỗ trợ liên tục khi có vấn đề mới.

Nguyên tắc của liệu pháp gia đình

Bất kỳ một liệu pháp trị liệu nào cũng được xây dựng và hoạt động trên những nguyên tắc cơ bản. Nhằm đảm bảo hiệu quả, sự phát triển tích cực cho các thành viên trong gia đình. Hiểu rõ nguyên tắc của liệu pháp sẽ giúp chúng ta áp dụng đúng, từ đó nhận được hiệu quả tích cực qua quá trình trị liệu.

Các nguyên tắc của liệu pháp trị liệu gia đình:

• Gia đình là một hệ thống: Mỗi thành viên đều có ảnh hưởng và bị ảnh hưởng bởi các thành viên khác, sự thay đổi của một cá nhân có thể ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống.
• Tập trung vào quá trình hơn là cá nhân: Liệu pháp chú trọng đến cách các thành viên tương tác, ảnh hưởng lẫn nhau hơn là chú trọng đến một vấn đề cụ thể.
• Mối quan hệ giữa nhà trị liệu và các thành viên: Là mối quan hệ tin cậy, trong đó, nhà trị liệu là người giúp đỡ, hỗ trợ, hướng dẫn.
• Sự tham gia tích cực: Để đạt được hiệu quả, tất cả các thành viên cần tích cực tham gia vào quá trình trị liệu.
• Các nguyên tắc khác: Cần tập trung vào giải pháp, tôn trọng sự khác biệt, giải quyết xung đột một cách xây dựng và lành mạnh, chú trọng cải thiện giao tiếp, liên tục đánh giá và điều chỉnh…

Đánh giá ưu – nhược điểm của liệu pháp

Liệu pháp gia đình chú trọng vào việc giải quyết các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ, xung đột căng thẳng giữa các thành viên và cải thiện tương tác gia đình. Liệu pháp giúp cung cấp kỹ năng và chiến lược để giải quyết căng thẳng, thúc đẩy sự gắn kết, hiểu biết lẫn nhau giữa các thành viên.

Ưu điểm:

• Không tập trung vào cá nhân mà xem xét toàn diện, tập trung vào quá trình
• Tập trung vào việc giải quyết mối quan hệ và tương tác
• Phương pháp đa dạng, sử dụng nhiều kỹ thuật, cho phép điều chỉnh linh hoạt
• Hiệu quả tốt trong việc giải quyết các tình huống phức tạp
• Đòi hỏi sự tham gia toàn diện của các thành viên, giải quyết được nhiều vấn đề
• Cung cấp chiến lược, kỹ năng thiết thực, hiệu quả
• Hỗ trợ tốt với các vấn đề như khủng hoảng, thay đổi lớn trong cuộc sống.

Nhược điểm:

• Không phải trường hợp nào cũng có thể áp dụng
• Yêu cầu sự tham gia của tất cả thành viên
• Khó khăn trong việc thay đổi mô hình hành vi lâu năm
• Yêu cầu vào kỹ năng, trình độ chuyên môn của nhà trị liệu
• Phụ thuộc vào mức độ cam kết của các thành viên.

Liệu pháp gia đình là phương pháp trị liệu bằng đối thoại và kỹ năng. Liệu pháp cung cấp một môi trường hỗ trợ an toàn, không phán xét, cho phép các cá nhân được thoải mái, trao đổi cởi mở với chuyên gia tâm lý, nhà trị liệu. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng có thể áp dụng, cần xem xét cẩn tỉ mỉ trước khi lựa chọn phương pháp này.

Có thể bạn quan tâm:

• Liệu pháp phân tâm học là gì? Áp dụng khi nào?
• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) trong trị liệu tâm lý