Hưng cảm là gì? Biểu hiện và các phương pháp điều trị

Hưng cảm là trạng thái tâm lý mà con người trở nên phấn khích, tràn đầy năng lượng. Tuy nhiên, niềm vui quá mức này cũng có thể là dấu hiệu của một rối loạn cảm xúc. Vậy hưng cảm có biểu hiện như thế nào, ảnh hưởng ra sao đến cuộc sống và đâu là phương pháp điều trị hiệu quả?

Hưng cảm là gì?

Hưng cảm là trạng thái rối loạn tâm thần khiến con người trở nên phấn khích quá mức, hoạt động không ngừng và có suy nghĩ liên tục, dồn dập. Tuy nhiên, sự hưng phấn này có thể đi kèm với biểu hiện tiêu cực như mất ngủ, tăng động, gây ra quyết định bốc đồng nguy hiểm.

Cơn hưng cảm là giai đoạn mà triệu chứng hưng cảm trở nên rõ rệt và kéo dài trong khoảng thời gian nhất định, khiến người bệnh có thay đổi cực đoan về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi. Một số người cảm thấy tràn đầy năng lượng nhưng cũng có trường hợp trở nên cáu kỉnh, kích động và nhận thức sai lệch về thực tế.

Theo phân loại của ICD, hưng cảm có nhiều mức độ khác nhau với triệu chứng ngày càng phức tạp và khó kiểm soát. Đặc biệt, trường hợp hưng cảm nặng có thể kèm theo dấu hiệu loạn thần, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và cần được can thiệp y tế kịp thời.

Biểu hiện thường thấy của hưng cảm

Không phải lúc nào tâm trạng hưng phấn cũng là điều tích cực, bởi nếu vượt quá mức kiểm soát lại là dấu hiệu của hưng cảm. Khi rơi vào trạng thái này, con người có thể trải qua hàng loạt thay đổi sau:

• Bỗng dưng tràn đầy năng lượng, hoạt động không ngừng nghỉ dù không có mục đích rõ ràng
• Nói rất nhiều, nói nhanh đến mức người khác không theo kịp
• Giảm nhu cầu ngủ đáng kể nhưng vẫn cảm thấy tỉnh táo, thậm chí không ngủ suốt nhiều ngày
• Tư duy chạy đua, suy nghĩ liên tục và nhảy từ ý tưởng này sang ý tưởng khác
• Dễ bị phân tâm bởi điều nhỏ nhặt, khó tập trung vào một việc cụ thể
• Tự tin thái quá, tin rằng mình có thể làm được mọi thứ dù thực tế không phải vậy
• Chi tiêu bốc đồng, mua sắm không kiểm soát, đầu tư liều lĩnh vào những thứ không thực tế
• Hành vi liều lĩnh như lái xe tốc độ cao, quan hệ tình dục bừa bãi, dùng chất kích thích
• Cảm xúc thay đổi thất thường từ vui vẻ phấn khích đến cáu kỉnh, kích động trong thời gian ngắn
• Khoe khoang, phô trương bản thân một cách quá mức so với bình thường
• Có ảo giác, nghe thấy giọng nói, tin vào những điều không có thực
• Cảm giác mình có quyền năng đặc biệt, nghĩ rằng mình là nhân vật vĩ đại, có sứ mệnh quan trọng
• Đam mê công việc, sở thích đến mức quên ăn, quên ngủ nhưng không hoàn thành bất cứ điều gì
• Hòa đồng, cởi mở quá mức với người lạ, dễ dàng tin tưởng và kết nối với họ
• Ăn uống mất kiểm soát, ăn uống vô độ hoặc bỏ bữa hoàn toàn mà không thấy đói

Nguyên nhân hình thành hưng cảm

Hưng cảm không tự nhiên xuất hiện mà bắt nguồn từ nhiều yếu tố tác động lên tâm lý và sinh lý con người sau đây:

• Thiếu ngủ kéo dài, thậm chí đảo lộn hoàn toàn nhịp sinh họ
• Căng thẳng quá mức, gặp áp lực liên tục mà không có cách giải tỏa
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc chống trầm cảm hoặc steroid
• Sử dụng rượu bia và chất kích thích như ma túy, cocaine, methamphetamine
• Có tiền sử gia đình mắc rối loạn lưỡng cực, vấn đề sức khỏe tâm thần khác
• Gặp biến cố lớn trong cuộc sống như ly hôn, mất người thân, thất nghiệp
• Chấn thương tâm lý nghiêm trọng do bạo lực, lạm dụng, trải nghiệm đau buồn
• Mất cân bằng hóa học trong não ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi
• Một số bệnh lý như đột quỵ, chấn thương não, viêm não, lupus để lại di chứng
• Sự thay đổi thời tiết, đặc biệt là vào mùa xuân làm khởi phát các cơn hưng cảm

Ảnh hưởng của chứng hưng cảm

Hưng cảm có thể khiến cuộc sống của người bệnh trở nên rối loạn và mất kiểm soát. Tư duy phân tán, thiếu tập trung khiến công việc và học tập bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Thái độ tự cao và thích thể hiện cũng làm giảm hiệu suất và khả năng hợp tác.

Không chỉ vậy, các mối quan hệ cũng trở nên căng thẳng vì cảm xúc thất thường. Người bệnh dễ nổi giận, phản ứng quá khích với lời nói hoặc hành động bình thường. Đôi khi, họ còn có hành vi gây hấn, làm tổn thương người xung quanh.

Những quyết định thiếu suy nghĩ trong cơn hưng cảm dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Cờ bạc, đua xe, chi tiêu vô tội vạ, quan hệ tình dục không an toàn có thể gây tổn thất lớn. Nhiều trường hợp còn gặp rắc rối với pháp luật hoặc rơi vào khủng hoảng tài chính.

Nếu không được điều trị, người bệnh có thể sa vào các thói quen nguy hiểm như rượu bia, chất kích thích. Chỉ sau vài năm, chất lượng sống suy giảm nghiêm trọng. Việc thăm khám và kiểm soát bệnh là vô cùng quan trọng để tránh hậu quả lâu dài.

Chẩn đoán chứng hưng cảm

Bác sĩ sẽ kiểm tra thể chất, tìm hiểu tiền sử bệnh và hỏi về việc sử dụng thuốc, chất kích thích. Ngoài ra, các xét nghiệm có thể được thực hiện để loại trừ những bệnh lý có triệu chứng tương tự như cường giáp.

Tiêu chí chẩn đoán DSM-5:

• Có cảm xúc hưng phấn kéo dài ít nhất một tuần, kèm theo mức năng lượng cao bất thường
• Xuất hiện ít nhất 3 triệu chứng thay đổi rõ rệt so với hành vi thông thường (4 triệu chứng nếu tâm trạng chủ yếu là cáu kỉnh)
• Các triệu chứng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, học tập, đời sống xã hội, thậm chí có thể cần nhập viện
• Không phải do tác động của thuốc, chất kích thích hoặc một bệnh lý khác

Dựa vào kết quả thăm khám và các tiêu chí chẩn đoán, bác sĩ sẽ xác định mức độ nghiêm trọng của hưng cảm. Tùy vào tình trạng cụ thể, bệnh nhân có thể được điều trị tại nhà hoặc cần nhập viện để theo dõi chặt chẽ.

Phương pháp điều trị hưng cảm

Điều trị hưng cảm không chỉ giúp kiểm soát triệu chứng mà còn ngăn ngừa tái phát trong tương lai. Tùy vào mức độ nghiêm trọng, bác sĩ sẽ kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để đạt hiệu quả tốt nhất.

1. Điều trị bằng thuốc

Điều trị hưng cảm bằng thuốc giúp kiểm soát các triệu chứng, ổn định tâm trạng và ngăn ngừa tái phát. Bác sĩ sẽ lựa chọn loại thuốc phù hợp dựa trên mức độ bệnh và phản ứng của từng người.

• Thuốc an thần kinh: Haloperidol (5 – 20mg/ngày), Olanzapine (Zyprexa), Quetiapine (Seroquel), Risperidone (Risperdal) giúp kiểm soát hoang tưởng, ảo giác và làm dịu tinh thần.
• Thuốc ổn định tâm trạng: Lithium (0,5 – 1,2mEq/lít), Valproate (Depakote), Carbamazepine (Tegretol) được dùng để duy trì trạng thái cân bằng cảm xúc và giảm nguy cơ tái phát.
• Thuốc chống loạn thần mạnh: Aminazine (50 – 300mg/ngày), Levomepromazin (50 – 300mg/ngày), Thioridazine (50 – 300 mg/ngày) có tác dụng điều trị cơn hưng cảm cấp tính.
• Thuốc điều chỉnh khí sắc: Depamide (10 – 15mg/kg/ngày, tăng dần đến 20 – 30mg/kg/ngày) có tác dụng điều hòa cảm xúc, kết hợp với thuốc an thần kinh lúc khởi đầu.
• Thuốc chống trầm cảm: Được cân nhắc sử dụng nhưng cần theo dõi chặt chẽ, tránh làm khởi phát cơn hưng cảm, đặc biệt khi có tiền sử rối loạn lưỡng cực.

2. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý có vai trò kiểm soát hưng cảm và cải thiện chất lượng sống bằng cách trò chuyện với chuyên gia. Lúc này người bệnh có thể hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây bệnh và cách ứng phó với triệu chứng, lấy lại sự cân bằng trong suy nghĩ và hành vi hàng ngày.

Liệu pháp hành vi nhận thức giúp điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, phi thực tế mà người bệnh có thể mắc phải. Việc thay đổi cách nhìn nhận bản thân và thế giới xung quanh sẽ giúp kiểm soát cảm xúc tốt hơn. Đồng thời, góp phần ngăn ngừa hưng cảm trong tương lai.

Không chỉ cá nhân, liệu pháp gia đình giúp các thành viên hiểu rõ hơn về bệnh lý, biết cách hỗ trợ và đồng hành cùng người bệnh. Khi có sự thấu hiểu, việc kiểm soát hưng cảm sẽ trở nên hiệu quả hơn.

3. Liệu pháp sốc điện (ETC)

Khi thuốc không còn hiệu quả, liệu pháp sốc điện sử dụng dòng điện nhỏ để tác động lên não sẽ điều chỉnh các chất dẫn truyền thần kinh. Nhờ đó, triệu chứng hưng cảm và trầm cảm có thể được cải thiện đáng kể.

Quá trình điều trị thường kéo dài từ 4 – 6 lần tùy theo từng trường hợp. Sau khi ổn định, bệnh nhân sẽ quay lại sử dụng thuốc để duy trì kết quả. Tuy nhiên, sốc điện có thể gây ra một số tác dụng phụ như đau đầu, choáng váng và mất trí nhớ ngắn hạn.

Cách phòng ngừa hưng cảm

Để kiểm soát hưng cảm, thay đổi lối sống nhỏ nhặt từ giấc ngủ, chế độ ăn uống đến cách đối mặt với căng thẳng, đều có thể tạo ra sự khác biệt lớn.

• Cố gắng đi ngủ vào một giờ cố định mỗi ngày, ngay cả khi chưa thấy buồn ngủ
• Tránh những nơi đông đúc, ồn ào, có quá nhiều kích thích
• Hạn chế caffeine và rượu vì chúng làm tâm trạng dao động mạnh hơn
• Duy trì một chế độ ăn uống đều đặn, ngay cả khi không có cảm giác thèm ăn
• Thử các bài tập thư giãn như hít thở sâu, thiền để giữ tâm trạng ổn định
• Hoãn những quyết định quan trọng khi đang trong giai đoạn không ổn định
• Hạn chế chi tiêu bốc đồng, nhờ ai đó đáng tin cậy quản lý tài chính giúp
• Tham gia vào các hoạt động nhẹ nhàng như vẽ tranh, làm vườn, đọc sách
• Tập thể dục vừa phải, tránh vận động quá sức nếu thấy cơ thể không phù hợp
• Duy trì một thói quen cố định mỗi ngày để tạo cảm giác cân bằng
• Hạn chế giao tiếp xã hội nếu cảm thấy dễ bị kích động hoặc hưng phấn quá mức
• Nói chuyện với một người bản thân tin tưởng khi cảm thấy bất ổn
• Kết nối với những người có trải nghiệm tương tự để chia sẻ và học hỏi
• Tránh xa môi trường có thể kích thích hành vi nguy hiểm như tiệc tùng quá đà
• Lập kế hoạch ứng phó khi gặp khủng hoảng để người thân có thể hỗ trợ kịp thời
• Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh làm việc, tránh  thức khuya quá sức
• Giữ một cuốn nhật ký để ghi lại diễn biến tâm trạng để nhận biết các dấu hiệu cảnh báo sớm
• Tham gia các hoạt động mang lại cảm giác an toàn và bình yên
• Tìm hiểu các phương pháp quản lý căng thẳng phù hợp với bản thân
• Nếu cần hãy tìm đến sự hỗ trợ từ chuyên gia hoặc các nhóm phục hồi chức năng

Hưng cảm không đơn giản là trạng thái tâm lý mà có thể là dấu hiệu của một rối loạn cảm xúc nghiêm trọng. Việc nhận diện sớm và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp kiểm soát tốt trạng thái này, qua đó cân bằng cảm xúc và cải thiện chất lượng sống.

Có thể bạn quan tâm:

• Trầm cảm nặng yếu tố TS cao là gì? Điều cần biết
• Trầm cảm tâm sinh là gì? Dấu hiệu và cách khắc phục
• Trầm cảm nội sinh là gì? Nguy hiểm không? Điều cần biết