Áp dụng Phương pháp TEACCH trong dạy và chăm sóc trẻ tự kỷ

Phương pháp TEACCH được phát triển dựa trên bằng chứng cho rằng người tự kỷ có xu hướng học tập bằng thị giác. Phương pháp này sử dụng cách giảng dạy trực quan có cấu trúc nhằm củng cố thế mạnh, các kỹ năng đã có và trang bị cho trẻ tự kỷ những kỹ năng mới để chủ động hơn trong cuộc sống.

Phương pháp TEACCH là gì? Lịch sử của phương pháp

Phương pháp TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children/ tạm dịch: Điều trị và giáo dục dành cho trẻ tự kỷ và khuyết tật liên quan đến giao tiếp) là phương pháp được nghiên cứu bởi Nhà tâm lý học người Mỹ gốc Đức – Eric Schopler. Sau đó tiếp tục được nghiên cứu, phát triển bởi rất nhiều nhà trị liệu, bác sĩ và chuyên gia tâm lý. Hiện tại, phương pháp TEACCH được áp dụng rộng rãi ở Mỹ và nhiều quốc gia trong chương trình dành riêng cho trẻ tự kỷ.

TEACCH là phương pháp giáo dục giảng dạy có cấu trúc được nghiên cứu dành riêng cho người bị tự kỷ. Phương pháp này sẽ được thực hiện dựa trên nhu cầu và khả năng đáp ứng của từng trẻ. Mục tiêu của TEACCH chính là giúp trẻ trang bị kỹ năng sống tự lập, rèn luyện khả năng ngôn ngữ, giao tiếp và xa hơn là hòa nhập khi trưởng thành.

Trước khi áp dụng phương pháp TEACCH, trẻ phải được chẩn đoán và đánh giá mức độ rối loạn. Thông qua kết quả chẩn đoán, nhà trị liệu sẽ lập kế hoạch can thiệp phù hợp cho từng trẻ. Đối tượng áp dụng phương pháp này là trẻ tự kỷ trong giai đoạn từ 0 – 12 tuổi. Tuy nhiên, trẻ vị thành niên và người trưởng thành cũng có thể can thiệp TEACCH.

Phương pháp TEACCH được nghiên cứu và phát triển vào những năm 1970 tại Trường Đại học North Carolina. Sau đó, phương pháp này được áp dụng trên phạm vi toàn bang vào chương trình giáo dục của trẻ và người lớn mắc chứng tự kỷ hoặc các rối loạn phát triển có liên quan.

TEACCH không bao gồm duy nhất một phương pháp mà có cách thức thực hiện, biện pháp đa dạng với mục đích cao nhất là giúp trẻ phát triển khả năng tự lập. Chiến lược giảng dạy sẽ được các chuyên gia xây dựng, điều chỉnh dựa trên điểm mạnh và điểm yếu của từng trẻ.

Phương pháp này thường được thực hiện theo từng nhóm nhỏ thay vì can thiệp cá nhân. Giáo cụ của TEACCH cũng vô cùng đơn giản, chủ yếu là các đồ vật và tranh ảnh.

Ở nước ta, phương pháp TEACCH được nghiên cứu và áp dụng đầu tiên bởi Tiến sĩ Nguyễn Văn Thành. Phương pháp này chính thức được đưa vào chương trình giảng dạy cho trẻ tự kỷ từ năm 2004. Đến nay, TEACCH đã trở thành phương pháp quan trọng trong can thiệp tự kỷ đối với cả trẻ em và người lớn. Trong quá trình can thiệp, trẻ sẽ được đánh giá định kỳ 3 tháng/ lần để giáo viên có thể xây dựng chương trình giáo dục tiếp theo cho phù hợp.

Lợi ích của phương pháp TEACCH trong dạy, chăm sóc trẻ tự kỷ

Nếu như phương pháp PECS chỉ áp dụng cho trẻ trong độ tuổi mầm non thì TEACCH phù hợp với tất cả mọi đối tượng từ trẻ mới tập đi, trẻ trong độ tuổi mầm non, tiểu học, vị thành niên cho đến người trưởng thành. Sau khi được chẩn đoán và đánh giá, chuyên gia sẽ lên lập kế hoạch cụ thể về chương trình đào tạo và điều trị cho từng cá nhân.

TEACCH sẽ dạy cho trẻ tự kỷ các kỹ năng để có thể sống tự lập thông qua các tình huống hằng ngày. Giáo viên/ chuyên gia sẽ tổ chức các tình huống có hệ thống để trẻ hiểu được hoạt động, sự việc diễn ra xung quanh. Khi xây dựng tình huống, giáo viên sẽ hướng dẫn trẻ bằng hình ảnh, cử chỉ mô tả và lời nói để trẻ nắm bắt nhanh vấn đề, cải thiện khả năng thính giác, thị giác và kỹ năng giao tiếp.

Thông qua các tình huống, TEACCH giúp loại bỏ các hành vi tự kỷ (hành vi lặp đi lặp lại, định hình) bằng những hành vi tích cực hơn. Quan trọng nhất, phương pháp này giúp trẻ học cách thích nghi và có khả năng tự lập. Trẻ cũng sẽ được trang bị những kỹ năng xã hội để dễ dàng hòa nhập, chủ động hơn trong cuộc sống hằng ngày.

Có thể tóm tắt lợi ích của phương pháp TEACCH trong dạy và chăm sóc trẻ tự kỷ trong nội dung sau:

• Phát triển, trang bị những kỹ năng xã hội
• Điều chỉnh các hành vi tiêu cực, hình thành và gia tăng các hành vi tích cực
• Rèn luyện khả năng ngôn ngữ
• Gia tăng sự tập trung vào các công việc/ nhiệm vụ
• Trẻ ghi nhận thông tin nhanh chóng thông qua giáo dục sinh động, trực quan
• Hỗ trợ giảm căng thẳng và các rối loạn cảm xúc ở trẻ tự kỷ
• Trong quá trình trị liệu, gia đình đóng vai trò là nhà đồng trị liệu. Do đó, một lợi ích khác mà phương pháp TEACCH mang lại là tăng mối liên hệ giữa trẻ tự kỷ và bố mẹ.

Phương pháp TEACCH mang lại nhiều lợi ích đối với trẻ tự kỷ và trẻ có các rối loạn tương tự. Tuy nhiên, đây chưa phải là phương pháp tối ưu và hoàn hảo. Thực tế, hiện nay các phương pháp can thiệp cho trẻ tự kỷ vẫn còn nhiều hạn chế. Trẻ cần được áp dụng nhiều phương pháp để cải thiện các khiếm khuyết và phát triển toàn diện.

Các nguyên tắc khi áp dụng phương pháp TEACCH

TEACCH là phương pháp quan trọng trong giáo dục, chăm sóc trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, để phương pháp mang lại kết quả tốt nhất, cần phải xác định rõ những kỹ năng trẻ đã có và những kỹ năng còn thiếu hụt. Chỉ khi xác định rõ vấn đề này mới có thể lập kế hoạch, chương trình điều trị và giáo dục phù hợp.

4 Câu hỏi sau sẽ giúp chuyên gia, gia đình dễ dàng xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp cho từng trẻ:

• Trẻ đang gặp những khó khăn nào? (ngôn ngữ, hành vi, kỹ năng sống, hòa nhập,…)
• Những khó khăn trẻ gặp phải có chức năng, nhiệm vụ như thế nào?
• Phương pháp can thiệp, giáo cụ gồm những gì?
• Mục tiêu cuối cùng là gì? Đồng thời cần xác định mục tiêu nào cần phải đạt được trước (Ví dụ cần phải cải thiện ngôn ngữ trước khi điều chỉnh cảm xúc cho bé).

Ưu nhược điểm của phương pháp TEACCH

Ra đời từ năm những 1970, TEACCH hiện là một phần quan trọng trong kế hoạch can thiệp trẻ tự kỷ. Phương pháp này giúp trẻ tự kỷ trang bị những kỹ năng cần thiết, khắc phục khiếm khuyết để có thể chủ động trong cuộc sống.

Phương pháp này được phát triển từ nghiên cứu cho rằng, trẻ tự kỷ có xu hướng học tập dựa trên thị giác. Do đó, thay vì giáo dục theo phương pháp truyền thống, phương pháp TEACCH xây dựng chương trình giảng dạy trực quan, sinh động một cách có hệ thống và cấu trúc rõ ràng.

Mỗi phương pháp giáo dục đặc biệt đều có những ưu nhược điểm riêng. Nắm rõ ưu điểm, hạn chế của phương pháp TEACCH sẽ giúp chuyên gia, gia đình kết hợp thêm nhiều phương pháp khác để hỗ trợ để phát huy thế mạnh và cải thiện các khuyết điểm.

1. Ưu điểm của phương pháp TEACCH

Như đã đề cập, TEACCH không chỉ bao gồm một phương pháp mà có cả một chương trình để có thể đáp ứng nhu cầu của từng trẻ. Phương pháp này giúp củng cố những kỹ năng trẻ đã có và dạy thêm những kỹ năng mới từ cơ bản đến nâng cao.

Can thiệp trẻ tự kỷ bằng phương pháp TEACCH có những ưu điểm như sau:

• Trang bị cho trẻ những kỹ năng còn thiếu hụt từ các kỹ năng cơ bản như rửa mặt, đánh răng, mặc quần áo cho đến các kỹ năng nâng cao hơn như kỹ năng giao tiếp, hòa nhập, xử lý tình huống,…
• Cải thiện toàn diện các khiếm khuyết của trẻ tự kỷ từ khả năng giao tiếp, hòa nhập cho đến thiếu hụt kỹ năng sống
• Giúp trẻ tăng tính độc lập và có thể chủ động trong cuộc sống
• Chương trình học đa dạng, đáp ứng được yêu cầu của từng trẻ
• Giúp củng cố vững chắc những kỹ năng trẻ đã có

2. Nhược điểm của phương pháp TEACCH

Tương tự như các phương pháp dạy và chăm sóc trẻ tự kỷ khác, bản thân TEACCH cũng có những hạn chế nhất định. Các nhược điểm của phương pháp này phải kể đến:

• Chương trình dạy rất gò bó, thiếu tính linh hoạt
• Cần chuẩn bị rất nhiều giáo cụ
• Người thực hiện giảng dạy phải có chuyên môn và được đào tạo chuyên sâu

Chương trình TEACCH đa dạng nên có thể cá nhân hóa tùy theo từng trẻ. Đây cũng là ưu điểm lớn nhất của phương pháp này so với các phương pháp can thiệp khác. Với chương trình học đa dạng, không khó để giáo viên lập kế hoạch can thiệp phù hợp với thế mạnh và hạn chế của từng trẻ.

Các bài học của chương trình TEACCH

Phương pháp TEACCH có chương trình dạy vô cùng đa dạng. Tùy theo khiếm khuyết ở từng trẻ, các chuyên gia sẽ lựa chọn hướng can thiệp phù hợp. Hiện tại, chương trình TEACCH sẽ bao gồm 9 lĩnh vực:

• Bắt chước
• Nhận thức
• Vận động thô
• Vận động tinh
• Phối hợp mắt và tay
• Tư duy (kỹ năng hiểu biết)
• Kỹ năng ngôn ngữ
• Kỹ năng tự lập
• Kỹ năng xã hội hóa/ Kỹ năng bắt chước xã hội

TEACCH mang lại hiệu quả trong việc giáo dục trẻ tự kỷ vì phương pháp này giúp trẻ giữ được sự bình tĩnh, hạn chế các hành vi không hợp tác và quấy nhiễu. Cách giảng dạy trực quan giúp trẻ hiểu được những gì giáo viên muốn truyền tải. Đồng thời phương pháp TEACCH còn thúc đẩy tư duy linh hoạt và kích thích trẻ phát huy thế mạnh của bản thân.

Đối với người lớn, phương pháp này giúp trang bị kỹ năng sống và kỹ năng nghề nghiệp. Từ đó giúp người tự kỷ có thể thuận lợi tìm kiếm công việc, tạo ra thu nhập ổn định để chủ động trong cuộc sống và giảm sự phụ thuộc vào gia đình.

Dạy, chăm sóc trẻ bằng phương pháp TEACCH có hiệu quả không?

Tự kỷ vẫn đang là thách thức lớn đối với xã hội và y tế. Hiện tại, chưa có phương pháp nào được đánh giá là tối ưu trong can thiệp hội chứng này. Dù vậy, can thiệp sớm, tích cực và linh hoạt kết hợp nhiều phương pháp giúp ích rất nhiều trong việc cải thiện các khiếm khuyết do rối loạn phổ tự kỷ gây ra.

Tự kỷ thực chất là một rối loạn phát triển thần kinh. Do đó, cách thức hoạt động của não bộ sẽ không giống như bình thường. Phương pháp TEACCH được phát triển dựa trên quan điểm này. Chương trình giáo dục được xây dựng phù hợp nhằm giúp trẻ tận dụng thế mạnh, củng cố các kỹ năng đã học được và phát triển thêm các kỹ năng mới.

Chương trình học trong phương pháp TEACCH được xây dựng một cách có cấu trúc với lịch trình rõ ràng. Điều này sẽ giúp trẻ có đầy đủ những kỹ năng để có thể tự lập trong cuộc sống. Để phương pháp TEACCH mang lại hiệu quả, trẻ tự kỷ cần phải được chẩn đoán và đánh giá mức độ.

Phương pháp này được thực hiện trong phạm vi lớp học hoặc một nhóm nhỏ. Vì vậy, TEACCH sẽ giúp trẻ trang bị kỹ năng giao tiếp xã hội, kỹ năng hòa nhập một cách nhanh chóng. Dù can thiệp theo nhóm nhưng hoạt động hằng ngày của từng trẻ sẽ được xây dựng tùy theo nhu cầu cá nhân. Thông qua các tình huống được chuyên gia xây dựng, trẻ sẽ học thêm được những kỹ năng mới và tăng tính độc lập.

Ngoài can thiệp tại trung tâm, TEACCH cũng có thể thực hiện tại nhà. Trong trường hợp này, chuyên gia sẽ xây dựng kế hoạch mới phù hợp hơn. Tuy nhiên, can thiệp tại nhà thường sẽ chỉ được áp dụng khi trẻ đã thành thạo tương đối các kỹ năng và ít nhiều đã có khả năng tự lập.

Nếu can thiệp sớm, tích cực và đúng cách, TEACCH chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả đối với người bị tự kỷ. Tuy nhiên, cũng như các phương pháp can thiệp khác, phương pháp này cần nhiều thời gian để phát huy tác dụng.

Đã có hơn 150 nghiên cứu được thực hiện để đánh giá hiệu quả của TEACCH trong giáo dục và chăm sóc trẻ tự kỷ. Dù còn một số hạn chế song đây vẫn là phương pháp có hiệu quả nhất so với các phương pháp can thiệp tự kỷ khác. Trong đó, cải thiện rõ rệt nhất là kỹ năng vận động và khả năng học tập (nhận thức).

Bên cạnh đó, TEACCH cũng có hiệu quả trong việc trang bị kỹ năng giúp người lớn mắc chứng tự kỷ tìm kiếm công việc và có nguồn thu nhập ổn định. Chất lượng cuộc sống của người bệnh cũng vì thế mà được cải thiện đáng kể.

Tự kỷ là rối loạn phát triển thần kinh kéo dài suốt đời. Hội chứng này hiện vẫn đang là thách thức lớn đối với y học và kinh tế – xã hội. Phương pháp TEACCH ra đời mang đến hy vọng giúp người tự kỷ chủ động hơn trong cuộc sống và mục tiêu xa hơn là hòa nhập cộng đồng, tìm kiếm công việc trong tương lai. Tuy nhiên, TEACCH là phương pháp phức tạp nên cần được can thiệp tại trung tâm thay vì tự ý thực hiện tại nhà.

Tham khảo thêm:

• Phương pháp Floortime (DIR) trong can thiệp và chăm sóc trẻ tự kỷ
• Phương pháp can thiệp hành vi ABA và các bước thực hiện
• Hoạt động trị liệu Occupational Therapy (OT) can thiệp trẻ đặc biệt
• Ứng dụng phương pháp AAC hỗ trợ trẻ tự kỷ tăng khả năng giao tiếp