Trầm cảm sau sinh: Biểu hiện, cách khắc phục và phòng ngừa

Trầm cảm sau sinh là một dạng rối loạn tâm thần xảy ra ở phụ nữ sau sinh xảy ra khi tình trạng chán nản, buồn bã, tuyệt vọng, mệt mỏi thường xuất hiện và kéo dài trên hai tuần. Tại Việt Nam, tỷ lệ phụ nữ mắc trầm cảm sau sinh chiếm đếm 33%, trong đó, có đến 50% các trường hợp không được chẩn đoán và can thiệp trị liệu. 

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh là tình trạng rối loạn cảm xúc, đặc trưng bởi cảm giác buồn bã, trống rỗng, tuyệt vọng, lo lắng, buồn bực, lo sợ con mình bị hại hoặc bản thân không đủ tốt khi chăm sóc cho con. Trong một vài trường hợp, trầm cảm sau sinh cũng có thể xảy ra ở một số ít nam giới sau khi con chào đời.

Theo thống kê, có khoảng 15 – 20% chị em mắc trầm cảm cảm. Tuy nhiên, có rất nhiều mẹ có các dấu hiệu trầm cảm nhưng chưa đủ đáp ứng tiêu chí chẩn đoán, tỷ lệ này chiếm khoảng 70 – 80%, được gọi là trầm buồn sau sinh. Nếu không được hỗ trợ đúng cách có thể dễ dẫn đến trầm cảm sau sinh.

Trầm cảm sau sinh có xu hướng ngày càng gia tăng trong xã hội hiện nay. Theo một số nghiên cứu sàng lọc, tỷ lệ trầm cảm sau sinh ở Việt Nam có thể lên đến 33%. Tất cả phụ nữ đều có nguy cơ rơi vào trầm cảm sau sinh. Nhất là những sản phụ từng bị trầm cảm, áp lực cuộc sống nặng nề, tâm lý bất ổn, gia đình có người từng bị trầm cảm…

Nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh được chia thành nhiều mức độ khác nhau. Tình trạng trầm cảm ở phụ nữ sau sinh gắn liền với các suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực như mệt mỏi, buồn chán, tuyệt vọng, bi phẫn, bực bội, cáu kỉnh. Người bị trầm cảm thường rơi vào trạng thái con mình bị hại, bản thân là người bất hạnh hoặc có xu hướng đổ lỗi, cảm thấy con chính là nguồn cơn cho sự bất hạnh của chính mình.

Hiện nay, vẫn chưa thể xác định chính xác nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh. Tình trạng này có liên quan đến thể chất, tinh thần và hoàn cảnh của sản phụ. Theo nghiên cứu, trầm cảm sau sinh có thể liên quan đến các vấn đề như:

Yếu tố sinh lý:

• Thay đổi nội tiết tố, nồng độ hormone estrogen, progesterone trong cơ thể
• Mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, serotonin

Yếu tố bệnh lý:

• Biến chứng của quá trình mang thai và sinh đẻ
• Mắc các bệnh như thiếu máu, rối loạn chức năng tuyến giáp
• Có tiền sử rối loạn tâm thần, từng bị trầm cảm

Yếu tố xã hội:

• Áp lực từ việc nuôi dưỡng và chăm sóc trẻ
• Cảm giác cô đơn, thiếu sự quan tâm từ chồng và gia đình
• Mâu thuẫn trong quan niệm chăm sóc con cái giữa các thế hệ
• Điều kiện kinh tế khó khăn, thiếu thốn, hoàn cảnh sống chật chội, đông đúc
• Trải qua đau thương, mất mát

Yếu tố cá nhân:

• Thay đổi cuộc sống đột ngột, lo lắng, hoang mang khi lần đầu làm mẹ
• Quá bận rộn, vất vả trong việc chăm sóc con cái, không có thời gian nghỉ ngơi
• Sức khỏe giảm sút, lo ngại về ngoại hình, tăng cân hoặc sụt cân mất kiểm soát…

Ngoài ra, tình trạng trầm cảm sau sinh còn có thể liên quan đến các yếu tố như sinh con một mình, sinh đôi hoặc sinh ba, xung đột/bạo lực gia đình, tiền sử gia đình có người bị rối loạn tâm thần…

Dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh

Các dấu hiệu trầm cảm sau sinh thường hiện diện từ sớm và rất dễ nhận biết. Tuy nhiên, các dấu hiệu này không quá rõ ràng, thường bị bản thân sản phụ và người thân xem nhẹ, bỏ qua. Thực tế, nếu tình trạng rối loạn trầm cảm kéo dài rất nguy hiểm, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe bà mẹ và sự phát triển của em bé.

Các dấu hiệu giúp nhận biết trầm cảm sau sinh bao gồm:

• Trầm uất: Tâm trạng chán nản, uể oải, mệt mỏi, tuyệt vọng xảy ra thường xuyên
• Mất hứng thú, khóc nhiều: Mẹ khóc nhiều, khó kiểm soát, sa sút tinh thần, mất hứng thú với hoạt động thường ngày
• Kiệt sức, thiếu năng lượng: Luôn trong trạng thái mệt mỏi, kiệt sức, thiếu năng lượng dù được nghỉ ngơi
• Bồn chồn, trống rỗng: Buồn rầu, chán nản không rõ lý do, luôn trong tình trạng trống rỗng, vô vọng
• Sợ hãi, cáu gắt: Thường xuyên thấy sợ hãi, hay cáu kỉnh, dễ dàng bực tức, nóng giận vô cớ
• Lơ đãng, thiếu tập trung: Giảm khả năng tập trung, suy giảm trí nhớ, hay quên
• Thay đổi khẩu vị: Ăn ít hoặc ăn rất nhiều, ngại tiếp xúc với người xung quanh
• Mất ngủ hoặc ngủ nhiều: Khó ngủ, mất ngủ, giấc ngủ ngắn hoặc ngủ nhiều quá mức
• Tự trách, tự đổi lỗi: Không có cảm giác vui vẻ, hay tự trách, tự đổi lỗi cho chính mình
• Lo lắng quá mức: Lo sợ con quá yếu, cân nặng không đủ, khóc quá nhiều hoặc quá im ắng…
• Cảm thấy bất hạnh, bất lực, khó khăn trong việc kiểm soát và xử lý mọi việc
• Suy nghĩ tiêu cực: Có ý nghĩ tự hại, muốn gây tổn thương cho bản thân hoặc con thậm chí cả hai, cảm thấy mình không phải là người mẹ tốt hoặc thấy con không yêu mình bằng người khác.
• Suy nghĩ tự tử: Tuyệt vọng, bế tắc, không muốn sống, có ý định và hành vi tự tử hoặc giết con.

Khi các dấu hiệu bất ổn kể trên kéo dài trên 2 tuần, sản phụ hoặc người thân nên đưa sản phụ đến gặp bác sĩ về tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.

Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng như thế nào?

Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe của người mẹ và sự phát triển của em bé. Đây là vấn đề tâm lý rất nguy hiểm, đã có trường hợp mẹ quá stress vì con quấy khóc đêm mà quăng mạnh con xuống giường hoặc đánh đứa trẻ nhiều lần. Có những người còn không buồn chăm sóc con hay cấu véo trên người con.

Những ảnh hưởng của trầm cảm sau sinh như sau:

• Khiến người mẹ rơi vào khủng hoảng, áp lực cực độ, gia tăng nguy cơ xuất hiện các vấn đề tâm lý khác
• Đẩy mẹ rơi vào tình trạng lạm dụng rượu bia, thuốc lá, chất gây nghiện để trốn tránh
• Làm gia tăng căng thẳng, xung đột giữa vợ chồng và các thành viên khác trong gia đình
• Gây sa sút sức khỏe, ảnh hưởng đến việc chăm sóc bản thân, con cái, gia đình
• Ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển chiều cao của trẻ sơ sinh
• Ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức, ngôn ngữ, hành vi của trẻ
• Trẻ không được chăm sóc tốt, có thể bị mẹ bạo hành, bỏ bê không quan tâm

Hậu quả nghiêm trọng nhất của trầm cảm sau sinh là hành vi tự hại và tự sát. Đã có nhiều phụ nữ chọn cách tự sát vì cảm giác tuyệt vọng, bất lực sau sinh. Họ lên kế hoạch tự sát, tự làm hại bản thân, đôi khi tự tay giết chết con mình trong vô thức.

Cách khắc phục tình trạng trầm cảm sau sinh

Để khắc phục tình trạng trầm cảm sau sinh không chỉ cần có sự nỗ lực của bản thân sản phụ, mà còn cần sự hỗ trợ động viên từ chồng, người thân, bạn bè và sự hỗ trợ từ bác sĩ, chuyên gia tâm lý. Sau đây là cách khắc phục mà bạn có thể tham khảo:

1. Tìm kiếm sự giúp đỡ từ bác sĩ, chuyên gia tâm lý

Khi có các dấu hiệu nghi ngờ bị trầm cảm, sản phụ nên tìm đến các bác sĩ về tâm thần hoặc chuyên gia chuyên khoa tâm lý để được hỗ trợ. Tùy vào tình trạng và mức độ trầm cảm mà có biện pháp hỗ trợ cải thiện phù hợp.

Các phương pháp này gồm:

• Trị liệu tâm lý: Đây là phương pháp được ưu tiên áp dụng, thông qua tư vấn tâm lý thông thường và các liệu pháp trị liệu chuyên sâu giúp sản phụ vượt qua rối loạn cảm xúc.
• Sử dụng thuốc: Các loại thuốc như thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm có thể được sử dụng để làm giảm triệu chứng lo âu, căng thẳng quá mức. Việc dùng thuốc cần có chỉ định của bác sĩ, không tự ý sử dụng để tránh tác dụng phụ.

2. Nỗ lực tự cải thiện từ chính bản thân

Trầm cảm xuất phát từ những suy nghĩ tiêu cực, sự lo âu quá mức của người mẹ. Không ai muốn giữ những suy nghĩ tiêu cực này trong đầu, không dễ để loại bỏ chúng nhưng hãy nỗ lực để cố gắng vượt qua. Cách để mẹ tự cải thiện như sau:

• Học cách thư giãn, suy nghĩ tích cực: Cố gắng loại bỏ những suy nghĩ tiêu cực, giữ cho tâm trạng vui vẻ, thoải mái, yêu đời. Duy trì sở thích của bản thân, hạn chế thức khuya, vất vả quá mức.
• Giải tỏa tâm lý: Chia sẻ với bạn đồng hành hoặc người bạn tin tưởng để giảm bớt áp lực tâm lý.
• Tập thể dục: Vận động thể chất giúp cơ thể tiết ra hormone hưng phấn, cải thiện sức khỏe và tinh thần.
• Tin tưởng vào bản thân: Mẹ cần nhận thức rõ vai trò và tin tưởng vào năng lực của mình. Nếu chưa đủ tự tin, hãy tìm hiểu thêm kiến thức từ người xung quanh, sách vở và kênh thông tin.
• Đừng quá để tâm đến người khác: Không cần phải bận tâm đến những lời nói ác ý từ người khác, việc của bạn là hồi phục sức khỏe và chăm sóc em bé thật tốt mà thôi.

3. Sự hỗ trợ từ người xung quanh

Sự quan tâm hỗ trợ từ người xung quanh cũng sẽ giúp ích rất nhiều trong việc vượt qua trầm cảm ở phụ nữ sau sinh. Để khắc phục cần:

• Gia đình cần theo dõi dấu hiệu, triệu chứng của sản phụ, ngăn ngừa ý định tự tại, tự sát ở họ
• Cho họ điểm tựa tinh thần vững chắc, quan tâm đúng mực, đúng cách
• Đồng hành cùng sản phụ trong quá trình trị liệu, cố gắng bao dung và động viên hết mức
• Chủ động chăm sóc em bé, giúp sản phụ trông con vào buổi đêm
• Tôn trọng ý kiến của sản phụ, nhất là các vấn đề liên quan đến con cái

Biện pháp phòng ngừa trầm cảm

Mang thai và sinh con là một quá trình dài đầy mệt mỏi và áp lực. Trầm cảm sau sinh rất đáng sợ, hơn nữa, tỷ lệ tái trầm cảm là rất cao, lên đến 68%. Có thể phòng ngừa trầm cảm sau sinh bằng cách:

• Chia sẻ nỗi lòng của mình với người đáng tin cậy
• Chuẩn bị kỹ tinh thần làm mẹ để dễ điều tiết cảm xúc sau sinh
• Dành ít nhất 15 phút mỗi ngày để thư giãn, có thể bơi, tập yoga, thiền, hít thở sâu đều được
• Nhờ người thân trông bé để bạn có thể an tâm ngủ đủ giấc
• Dành thời gian để tập thể dục, có thể đi bộ với tốc độ nhanh để cải thiện sức khỏe và tâm trạng
• Hãy cố gắng suy nghĩ tích cực, nghĩ rằng làm mẹ cũng giống như một sự thay đổi về công việc
• Đừng quá kỳ vọng rằng mình nhất định phải là một bà mẹ hoàn hảo
• Thả lỏng bản thân, tìm cách nhận được sự giúp đỡ càng nhiều càng tốt…

Sự thay đổi quá nhiều từ tâm sinh lý đến ngoại hình và vai trò khiến nhiều chị em rơi vào tình trạng rối loạn cảm xúc, thậm chí là trầm cảm sau sinh. Rất khó tránh khỏi tình trạng này, tuy nhiên, chúng ta không cần quá mức bi quan. Chị em hoàn toàn có thể vượt qua trầm cảm nếu kịp thời phát hiện và có biện pháp can thiệp, trị liệu phù hợp.

Có thể bạn quan tâm:

• Bài Test trầm cảm sau sinh EPDS & Thang đánh giá chính xác
• Bài Test trầm cảm Beck (Beck Depression Inventory – BDI)