Phương pháp giáo dục Montessori: Ưu điểm và hạn chế cần biết

Phương pháp giáo dục Montessori hướng đến việc lấy khả năng tự học của trẻ để tạo nền tảng giúp trẻ từng bước phát triển toàn diện về mọi mặt của đời sống. Phương pháp này cho phép trẻ có quyền tự do được tìm hiểu, khám phá, bộc lộ cá tính, tiềm năng của bản thân để trở thành một con người độc lập, tự tin, trách nhiệm.

Phương pháp giáo dục Montessori là gì?

Với tâm lý là những người làm ba, làm mẹ, chắc hẳn bất kỳ bậc phụ huynh nào cũng mong muốn tìm kiếm những phương pháp giáo dục phù hợp và hiệu quả để có thể hỗ trợ con nhỏ phát triển về tất cả các lĩnh vực, giúp trẻ trở thành người toàn diện, tài giỏi trong tương lai. Một trong các phương pháp giáo dục đó thì Montessori chính là lựa chọn hàng đầu nhận được sự tin tưởng và đánh giá cao từ giới chuyên môn lẫn các bậc phụ huynh.

Phương pháp này chú trọng nhiều vào việc phát triển khả năng tự học của trẻ, đây cũng chính là cơ sở để giáo dục và giúp trẻ hoàn thiện tốt hơn. Trẻ nhỏ hoàn toàn được tự do, không bị áp đặt trong quá trình giáo dục và có thể thoải mái phát huy tốt các tiềm năng sẵn có của bản thân.

Phương pháp Montessori không can thiệp quá sâu vào các lựa chọn, quyết định của trẻ nhỏ mà chỉ quan sát để có thể đánh giá, gợi ý và hỗ trợ tốt nhất cho trẻ trong quá trình rèn luyện, phát triển bản thân. Montessori xem trọng những khả năng vốn có của trẻ và biết rằng mỗi đứa trẻ sẽ có năng lực tự học tốt ngay từ khi còn rất nhỏ.

Trẻ nhỏ khi được áp dụng giáo dục bằng phương pháp Montessori sẽ được tự do lựa chọn, tìm kiếm, khám phá, phát biểu, bộc lộ tính cách, giao tiếp thoải mái. Mục tiêu chủ yếu của phương pháp này đó chính là rèn luyện và giáo dục trẻ nhỏ trẻ thành công dân độc lập, tích cực, tự tin, tự chủ, giao tiếp linh hoạt và có trách nhiệm, hiểu rõ về mong ước, định hướng của bản thân và cả cộng đồng.

Nguồn gốc của phương pháp giáo dục Montessori

Phương pháp giáo dục Montessori là phương pháp giáo dục sớm được nghiên cứu và phát triển bởi bác sĩ, nhà giáo dục nổi tiếng nước Ý Maria Montessori. Được biết, bà Montessori chính là vị bác sĩ nữ đầu tiên của quốc gia này và cũng là hiệu trưởng trường quốc lập dành cho trẻ em chậm phát triển tại Rome.

Tại đây, bà bắt đầu tìm hiểu và nghiên cứu về quá trình xây dựng nên các phương pháp giáo dục sớm cho những đứa trẻ bị chậm phát triển trí tuệ. Sau khoảng 2 năm hỗ trợ tích cực cho trẻ nhỏ tại trường, kết quả nhận thấy phần lớn những đứa trẻ ở đây đều có sự cải thiện vượt trội, trẻ có thể hoàn thành tốt bài thi cho những đứa trẻ bình thường.

Vào năm 1907, bà được ủy thác để thành lập ngôi trường dành cho trẻ nhỏ từ 2 đến 6 tuổi có những hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn, không nhận được sự quan tâm, chăm sóc từ người thần, ba mẹ. Ngôi trường mang tên “Children’s House” đã thực sự thành công trong việc giáo dục trẻ nhỏ. Chỉ sau 1 năm, trẻ ở trường đã được dạy dỗ và có lối sống ngăn nắp, gọn gàng, lịch sự, sạch sẽ.

Đặc biệt hơn, những trẻ từ 4 đến 5 tuổi đã có thể nhận biết mặt chữ, biết đọc sách, tính toán. Khi tiến hành kiểm tra thành tích và năng lực của những đứa trẻ này, các chuyên gia còn cảm thấy ngạc nhiên bởi khả năng của trẻ có thể tương ứng với một em học sinh đang học lớp 3.

Cũng chính vì sự nổi bật đáng kinh ngạc đó mà Montessori đã nhận được rất nhiều lời khen ngợi, tán dương về lĩnh vực giáo dục cho trẻ em thời đó. Các phương pháp được bà ứng dụng cho trẻ nhỏ tại trường học cũng được đưa ra tìm hiểu và mở rộng phạm vi giáo dục cho trẻ nhỏ trên các nước ở phương Tây.

Cũng chính từ đó mà phương pháp giáo dục sớm của bà đối với trẻ nhỏ càng được nhiều người biết đến. Lúc này bà cũng bắt đầu nhận được rất nhiều lời mời từ những tổ chức giáo dục trên khắp thế giới để bà có thể giảng dạy, nghiên cứu và phát triển phương pháp nổi bật này ở các quốc gia khác như Mỹ, Châu Âu, Ấn Độ,….

Đặc biệt hơn, phương pháp giáo dục Montessori do bà nghiên cứu và ứng dụng đã được hỗ trợ dịch sang tổng cộng 37 thứ tiếng khác nhau để có thể áp dụng tốt cho các quốc gia, giúp trẻ phát triển toàn diện. Hiện nay, phương pháp này đã và đang được sử dụng hiệu quả tại 110 quốc gia trên toàn thế giới, các hệ thống giáo dục cho trẻ mầm non cũng đang ứng dụng rất hiệu quả.

Nguyên tắc thực hiện của phương pháp giáo dục Montessori

Phương pháp Montessori được hoạt động và ứng dụng dựa trên nguyên tắc tự do, tự lập. Trẻ nhỏ sẽ được thoải mái trong việc tìm kiếm, trải nghiệm những điều thú vị xung quanh cuộc sống và học tập dựa trên sự tò mò, khám phá của bản thân.

Giáo viên, phụ huynh hoặc người hướng dẫn sẽ không can thiệp quá nhiều vào việc học tập và phát triển của trẻ nhỏ, tuyệt đối sẽ không áp đặt hay bắt ép trẻ phải làm những điều trẻ không yêu thích. Nhờ đó mà trẻ nhỏ có thêm nhiều điều kiện để tiếp thu, học hỏi và phát triển tốt các tiềm năng của bản thân.

1. Tôn trọng, không áp đặt

Tôn trọng là một trong các quy tắc vàng trong quá trình áp dụng phương pháp giáo dục Montessori  cho trẻ nhỏ. Phụ huynh hoặc giáo viên hướng dẫn sẽ để cho trẻ tự do trong hầu hết các hoạt động, bài tập để trẻ có thể tập trung, thoải mái thể hiện các khía cạnh vượt trội của bản thân.

Trẻ nhỏ cũng cần có những sự lựa chọn riêng của mình, nên việc liên tục áp đặt trẻ theo mong muốn của người lớn chỉ khiến trẻ càng bị hạn chế về tư duy, lâu dần mất đi quyền tự do của chính mình, không dám thể hiện các ý kiến, suy nghĩ cá nhân. Do đó, Montessori luôn khuyến khích cho trẻ được tự do khám phá ngay cả trong nhà và ngoài trời theo cách mà trẻ muốn. Điều này giúp trẻ phát triển toàn điện hơn về nhiều khía cạnh và học được tính tự lập tốt.

2. Học đi đôi với hành

Nếu chỉ học đơn thuần thông qua lý thuyết thì đó chỉ là những thông tin được ghi nhớ trong não bộ và không thể ứng dụng tốt trong thực tế. Chính vì thế mà những trẻ khi tham gia lớp học theo phương pháp Montessori sẽ được kết hợp cả việc học tập đi kèm với thực hành, trải nghiệm.

Mục đích chủ yếu của phương pháp giáo dục sớm này đó chính là giúp trẻ tự thực hiện được các yêu cầu, nhiệm vụ và ứng dụng tốt các bài học đã được dạy để phát triển nó thật phù hợp, đúng đắn. Cụ thể như các hoạt động đời sống, trẻ sẽ được hướng dẫn chi tiết về cách gắp quần áo, ăn uống, vệ sinh cá nhân và tự trải nghiệm bằng thực tế.

Ngoài ra, trẻ cũng sẽ được rèn luyện tốt về các kỹ năng và thói quen sống lành mạnh, tích cực. Trẻ nhỏ cần biết cách chờ đợi, kiên nhẫn, viết cách san sẻ và giúp đỡ mọi người, đưa ra những lời nhận xét, đóng góp phù hợp để có thể trở nên chủ động, tự tin hơn.

3. Môi trường thân thiện, không thưởng, không phạt

Nếu so với các quan niệm và phương pháp giáo dục truyền thống thì việc thưởng phạt chính là một trong các yếu tố khích lệ, răng đe hiệu quả khi con đạt được những thành tích tốt hoặc phạm phải những sai lầm nào đó. Tuy nhiên, đối với phương pháp giáo dục mới và hiện đại Montessori thì các hình thức thưởng phạt hoàn toàn không tồn tại.

Theo đó, khi trẻ hoàn thành tốt các nhiệm vụ hoặc yêu cầu được giao thì hãy động viên, khen ngợi, ghi nhận sự cố gắng và đóng góp của trẻ. Ngược lại, nếu trẻ phạm phải những lỗi sai, quấy phá, không nghe lời thì hãy nhẹ nhàng phân tích, minh họa cho trẻ hiểu về những điều chưa đúng đắn và chỉnh đốn tốt hơn.

4. Không gây ảnh hưởng đến sự tập trung

Ba mẹ hoặc giáo viên giảng dạy cho trẻ chỉ nên hướng dẫn và đưa ra lời khuyên, tuyệt đối không được can thiệp hoặc làm gián đoạn sự tập trung của trẻ nhỏ. Vì thế, khi trẻ đang say mê khám phá về một điều gì đó, ba mẹ không nên tự ý chen vào trừ khi có một nguyên nhân đặc biệt và cần thiết nào đó.

Khả năng duy trì sự tập trung của trẻ nhỏ thường kém hơn so với người trưởng thành nên ba mẹ cần phải tôn trọng khoảng thời gian đó. Trẻ luôn cần rèn luyện sự tập trung, chú ý để có thể học hỏi và giải quyết các vấn đề trong nhiều tình huống khác nhau.

5. Chú trọng việc truyền cảm hứng

Theo quá trình nghiên cứu và phát triển phương pháp giáo dục Montessori, tác giả nhận thấy rằng, thiên nhiên chính là yếu tố góp phần lớn trong việc nâng cao nhận thức của mỗi trẻ nhỏ. Chính vì thế, Montessori luôn tạo điều kiện để trẻ nhỏ được tham gia vào các hoạt động học tập kỳ thú, vui nhộn, góp mặt trong các cuộc phiêu lưu diễn ra ngoài trời với không khí mát mẻ, trong lành.

6. Phụ huynh, giáo viên chỉ là người hỗ trợ, đồng hành

Như đã chia sẻ, phương pháp Montessori chú trọng vào việc phát triển trẻ nhỏ một cách tự nhiên, tất cả mọi hoạt động vui chơi, học tập đều lấy trẻ làm trung tâm. Quá trình giáo dục sẽ tập trung vào việc khai thác và phát triển tốt các tiềm năng vốn có của trẻ, giúp trẻ trở nên toàn diện hơn.

Vì thế, phụ huynh hoặc giáo viên dạy trẻ chỉ đóng vai trò là người đồng hành, hỗ trợ và khuyến khích trẻ, không nên can thiệp quá sâu vào các sở thích, mong muốn của trẻ nhỏ. Thay vì cố gắng áp đặt con theo ý muốn của bản thân, ba mẹ hãy trở thành người bạn đồng hành để cùng chia sẻ, lắng nghe và đưa ra những lời khuyên hữu ích đối với con.

Ứng dụng phương pháp Montessori trong các lĩnh vực giáo dục

Phương pháp giáo dục Montessori hướng đến sự phát triển toàn diện cho trẻ nhỏ về 5 lĩnh vực đời sống thực hành, rèn luyện giác quan, phát triển ngôn ngữ, khả năng toán học và văn hóa – khoa học xã hội. Cụ thể như sau:

1. Phương pháp Montessori trong đời sống thực hành

Trong lĩnh vực đời sống thực hành, trẻ nhỏ sẽ dần được tiếp cận và học hỏi để thực hiện tốt các hoạt động có liên quan đến quá trình tự phục vụ nhu cầu của bản thân. Trẻ nhỏ sẽ được hướng dẫn cách soạn quần áo, cách thay quần áo, sắp xếp quần áo ngăn nắp, tự buộc dây giày, tự ăn uống, tắm rửa, vệ sinh cá nhân, chuẩn bị tập sách đến trường,…

Bên cạnh đó, Montessori còn giáo dục cho trẻ ý thức tốt về việc chăm sóc và bảo vệ môi trường sống xung quanh của chính mình. Cụ thể trẻ sẽ được dạy cách trồng, chăm sóc cây xanh, tưới cây, bón phân, lau dọn nhà cửa, bảo vệ đồ đạc,…

Mục tiêu chính của phương pháp Montessori trong việc ứng dụng đời sống thực hành hàng ngày đó chính là rèn luyện trẻ trở thành một đứa trẻ có lối sống độc lập, tự chủ, ngăn nắp, gọn gàng và trách nhiệm, bình tĩnh trong mọi tình huống. Cũng chính nhờ thế mà trẻ nhỏ biết cách tự chăm sóc, yêu thương bản thân mình nhiều hơn, có ý thức quan tâm đến những người xung quanh, những điều diễn ra xoay quanh cuộc sống để có thể giúp đỡ, hỗ trợ tốt cho xã hội, cộng đồng.

2. Phương pháp Montessori trong rèn luyện giác quan

Phương pháp Montessori cung cấp các bài học giúp trẻ nhỏ vận dụng tốt các giác quan để có thể tiếp cận thế giới xung quanh một cách tự nhiên, an toàn, nhẹ nhàng nhưng vô cùng sâu sắc và cụ thể. Trẻ nhỏ sẽ dần được tăng cường khả năng so sánh, quan sát sự vật, hiện tượng và đưa ra các đánh giá, cảm nhận, suy luận của bản thân dựa trên các khái niệm tổng quát, chi tiết.

Cũng chính nhờ vào quá trình rèn luyện giác quan từ sớm cho trẻ nhỏ, mà trẻ có thể dễ dàng phân biệt, nhận biết rõ hơn về các vật thể, hoạt động diễn ra xung quanh đời sống, nhờ đó mà trẻ có khả năng thích ứng tốt với môi trường. Các bài tập của Montessori đều sẽ tập trung vào việc rèn luyện và phát triển tốt về 5 giác quan của trẻ nhỏ, cụ thể là thính giác, thị giác, xúc giác, vị giác, khứu giác để trẻ trở nên toàn diện hơn.

3. Phương pháp Montessori trong ngôn ngữ

Các bài học ngôn ngữ dựa theo phương pháp Montessori sẽ giúp trẻ nhỏ rèn luyện tốt về khả năng nghe, nói, đọc, viết và hỗ trợ tăng cường các phản ứng ngôn ngữ cơ bản. Đồng thời, phương pháp giáo dục sớm này cũng chú trọng về ngữ pháp dựa trên sự kết hợp của 3 giác quan chủ yếu là thính giác, thị giác và xúc giác.

Dựa vào việc thực hành và tiếp xúc với những bộ giáo cụ ở nhiều mức độ từ cơ bản cho đến phức tạp, nâng cao nên trẻ nhỏ có thể dần hoàn thiện hơn về mặt ngôn ngữ. Bên cạnh đó, trẻ nhỏ sẽ được nâng cao khả năng tư duy, hoạt ngôn ngay từ bé khi được áp dụng các hoạt động đơn giản như tự giới thiệu bản thân

4. Phương pháp Montessori trong toán học

Tính toán là một trong các khả năng cần thiết đối với sự phát triển của mỗi đứa trẻ. Ở lĩnh vực này, phương pháp giáo dục Montessori có khả năng hỗ trợ trẻ nhỏ làm quen và nhận biết rõ về những con số, biết cách phân biệt và tính toán các phép tính đơn giản.

Nhờ vào quá trình giáo dục kỹ lưỡng và hiệu quả mà trẻ nhỏ cũng sẽ hiểu rõ hơn về bản chất của từng con số, từ đó có những tư duy, lập luận logic về toán học và biết cách sử dụng các ký hiệu toán học tương ứng với từng tình huống khác nhau. Đây cũng chính là tiền đề vững chắc để giúp trẻ nhỏ có được kiến thức, tư duy logic để học hỏi và hiểu sâu hơn về các khái niệm, nguyên lý toán học và ứng dụng hiệu quả trong đời sống.

5. Phương pháp Montessori trong thực hành cuộc sống

Nhờ vào việc áp dụng phương pháp giáo dục Montessori trong lĩnh vực văn hóa và khoa học xã hội mà trẻ nhỏ có thể tiếp cận và hiểu thêm về văn hóa, khoa học, địa chỉ. Thông qua các hình thức giảng dạy khác nhau mà trẻ sẽ được cung cấp các thông tin và bài tập bổ ích để có thể hoàn thiện về năng lực, phẩm chất và nhân cách của bản thân.

Ngoài ra, Montessori còn khuyến khích và tạo điều kiện để phụ huynh, giáo viên và trẻ nhỏ có cơ hội để được trải nghiệm thực tế cùng với quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó giúp trẻ ghi nhớ và thực hành tốt hơn. Nhờ thế mà trẻ nhỏ có thể sống tự lập ngay từ nhỏ, có trách nhiệm hơn với bản thân, gia đình và xã hội, đồng thời dễ dàng hòa nhập, thích ứng tốt với cuộc sống.

Ưu và nhược điểm của phương pháp giáo dục Montessori

Với bất kỳ phương pháp giáo dục nào cũng sẽ có những mặt ưu và nhược điểm. Đối với Montessori cũng không ngoại lệ, dù được đánh giá rất cao về mặt lợi ích nhưng phương pháp này cũng không thể tránh khỏi những điểm còn hạn chế và cần được khắc phục tốt. Cụ thể một số ưu và nhược điểm của Montessori như:

Ưu điểm

1. Đặt nhu cầu của trẻ ở vị trí trung tâm

Điểm đặc trưng và nổi bậc của phương pháp giáo dục Montessori đó chính là bổ sung và phát triển tốt các yếu tố còn thiếu sót của những phương pháp truyền thống. Tất cả các hoạt động học tập, vui chơi, các bài học, chương trình giảng dạy đều tập trung dựa trên nhu cầu và khả năng của trẻ nhỏ. Điều này giúp trẻ dễ dàng tìm kiếm và phát triển các tiềm năng vốn có của bản thân.

2. Luôn khuyến khích trẻ hoạt động

Nguyên tắc chủ yếu khi áp dụng phương pháp giáo dục Montessori đó chính là học đi đôi với hành. Vì thế, trẻ nhỏ luôn được khuyến khích và tạo điều kiện để khám phá nhiều thông tin thú vị, bổ ích bên ngoài. Trẻ có thể chủ động hơn trong việc tìm kiếm những điều mà mình yêu thích, dễ dàng ghi nhớ và vận dụng hiệu quả.

3. Hướng đến sự tự giác, kỷ luật

Montessori giúp trẻ nhỏ hình thành ý thức và thói quen tự lập ngay từ nhỏ. Trẻ được dạy về các khả năng tự chăm sóc bản thân, xử lý tình huống, thể hiện quan điểm và chịu trách nhiệm trước mọi vấn đề xảy ra. Chính nhờ thế mà trẻ nhỏ sẽ được sống và làm việc theo những điều mình muốn, tự do thể hiện bản thân và phát triển theo những tiềm năng của chính mình.

4. Giúp trẻ phát hiện sớm các tài năng

Phương pháp Montessori lấy trẻ nhỏ làm trung tâm và hoạt động với mục đích khơi gợi sự sáng tạo, trí thông minh của trẻ nhỏ. Trẻ sẽ được khám phá thế giới theo cách của riêng mình và tự do phát triển các tài năng, ưu điểm của bản thân. Điều này chính là cơ hội tốt để trẻ có thể bộc lộc được các khả năng vốn có của mình, phát huy sớm các tiềm lực của bản thân.

5. Montessori giúp trẻ thông minh

Việc tự học đóng vai trò rất quan trọng đối với việc kích thích và phát triển sự sáng tạo và trí thông minh của trẻ nhỏ. Trẻ sẽ tự tìm tòi, khám phá, trải nghiệm về những điều xảy ra xung quanh đời sống, từ đó có cách nhìn nhận và suy nghĩ độc lập hơn. Ngoài ra, chương trình giáo dục Montessori cũng hỗ trợ đa dạng các lịch vực từ ngôn ngữ, toán học, giác quan, văn hóa cho đến đời sống để giúp trẻ nhỏ có được kiến thức rộng và phong phú.

6. Rèn luyện trí nhớ hiệu quả

Khi được tự tìm hiểu và khám phá những điều mà mình yêu thích, trẻ nhỏ sẽ có xu hướng ghi nhớ tốt hơn so với bình thường. Đặc biệt là những trải nghiệm dựa trên sở thích cá nhân sẽ làm cho trẻ có được kí ức lâu và sâu sắc hơn.

Nhược điểm

1. Tốn kém kinh phí

Phần lớn các trường mầm non hoặc trung tâm hỗ trợ áp dụng phương pháp giáo dục Montessori đúng chuẩn quốc tế thường khá đắt đỏ, học phì cao hơn so với các giáo dục thông thường. Cũng bởi để có thể áp dụng tốt phương pháp hiện đại này thì đòi hỏi giáo viên, nhà trường, phụ huynh phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về tài liệu, các giáo cụ giảng dạy và đa dạng các đồ dùng học tập cần thiết.

2. Chương trình học không giống nhau

Tuy rằng phương pháp Montessori có cùng hoạt động, nguyên tắc và các bộ giáo cụ giảng dạy nhưng mỗi trường hợp, trung tâm sẽ có cách ứng dụng và giáo dục khác nhau. Rất khó có thể tìm được 2 cơ sở dạy Montessori có chương trình học hoàn toàn giống nhau.

Về cơ bản thì chương trình giáo dục cho trẻ nhỏ ở mỗi vùng hoặc mỗi trường học đều có sự khác biệt nhật định. Đặc biệt tùy thuộc vào từng đối tượng học sinh mà quá trình giảng dạy cũng sẽ có phần thay đổi để phù hợp hơn.

3. Sự độc lập không hoàn toàn hữu ích

Như đã nói, phương pháp giáo dục Montessori sẽ tập trung vào việc rèn luyện và phát triển sự độc lập, tự chủ của mỗi trẻ nhỏ. Ngay từ khi còn bé trẻ đã bắt đầu hình thành thói quen tự chăm sóc bản thân, chủ động trong hầu hết mọi việc.

Tuy nhiên, theo chia sẻ của các chuyên gia giáo dục thì sự độc lập không hoàn toàn là tốt. Nếu một đứa trẻ có tính độc lập quá cao sẽ làm hạn chế khả năng hòa nhập, đặc biệt là quá trình làm việc nhóm, sinh hoạt trong tập thể.

Cũng bởi trong học tập, công việc hoặc bất cứ hoạt động nào cũng cần có sự tương tác qua lại lẫn nhau. Vì thế, làm việc nhóm là một trong các kỹ năng cần thiết để giúp con người có thể học hỏi, nâng cao giá trị bản thân và trở nên toàn diện hơn.

4. Cấu trúc học tự do có khả năng gây phiền phức tại Việt Nam

Tại nước ta, các trường học truyền thống thường không quá đề cao sự tự do của trẻ nhỏ, thay vào đó sự sự thành lập nên một trật tự có quy củ, cơ chế rõ ràng. Vì thế, nếu ngay từ nhỏ trẻ đã được tiếp xúc với môi trường hợp dục Montessori với sự tự do, thoải mái thì khi chuyển cấp trẻ sẽ khó có thể hòa nhập với môi trường đối lập và gây nên nhiều cản trở.

Phương pháp giáo dục Montessori hiện đang được ứng dụng và phát triển rộng rãi tại nhiều quốc gia trên toàn thế giới. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt ưu điểm, lợi ích thì phương pháp này vẫn có nhiều nhược điểm cần phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định áp dụng cho trẻ nhỏ.